c) Felvilágosító magyarázatok a zempléni összeírással kapcsolatos általános jellegű nádori megjegyzésekre. (1832 márc. 21.) | KOSSUTH LAJOS ÖSSZES MUNKÁI

Teljes szövegű keresés

c) Felvilágosító magyarázatok a zempléni összeírással kapcsolatos általános jellegű nádori megjegyzésekre. (1832 márc. 21.)

Relatio dilucidatoria ad Reflexiones circa operata Regnicolaris Conscriptionis in Gremio Comitatus Zempliniensis peractae ex parte revidentis Excelsae Regnicolaris Subdeputationis positas, cum Comitatu fine suppeditandarum desideratarum Rectificationum et respective dilucidationum de dato 26-ae Martii 1830. communicatas,* per infrascriptam de gremio Comitatus exmissam Deputationem e novioribus etiam pro indictatione Regnicolaris Conscriptionis adhibitorum adjuratorum in facie Loci exceptis fassionibus, ac instituta pro re nata uberiore investigatione elaborata.

Maga a nádori észrevételeket tartalmazó terjedelmes irat 1830. febr. 18-i keltezésű – ekkor foglalkozott ugyanis az országos bizottság a zempléni összeírással –, a megjegyzéseket megküldő nádori kísérőirat kelte a fenti.

A) QUOAD OBSERVATIONES PER COMITATUM* IN GENERE FACTAS.

Az összeírás eredményeinek első felküldésekor mellékelt észrevételekről van szó. (Megtalálhatók a Generalia id. iratcsomóban.)

Puncto Reflexionum 1-o exponitur extensione unius pratorum falcastri per Regnicolares Constriptores e fassionibus juratorum revellantium in duabus metretis defixa existente, desideratae per Jurisdictionem supputationi, eo usque donec salva Jurisdictionis fidedignitate realia in obversum idmodi fassionum data exhibita non fuerint, locum non esse.*

Itt is, a későbbi pontoknál is a nádori vélemény szavai.

Dum Comitatus hujus Universitas ea, quae de spiritu Institutionum patriarum pollet, legali fidedignitate remonstraverat, per gremium Jurisdictionis, suae eum passim vigere usum, quod falcastrum unum parti Urbarialis, in geometrica extensione metretas 1 1/2 efficiat, constitutivumque Urbariale sessionum colonicalium in pratis pro ratione melioris aut deterioris qualitatis non quoad extensionem unius falcastri, verum quoad numerum falcastrorum variet, – infrascripti dissimulare nequeunt humili sua opinione ita sibi videri, quod desiderata specificorum datorum exhibitio cum inviolabili Jurisdictionis fidedignitate componi nec salva hac exigi possit, – specifica namque illa quae exhiberi desiderantur data e Magistratualium et praeprimis jurati Geometrae Comitatensis relationibus haurienda pondere suo fidedignae totius Comitatus relationi, non vagis opinionibus, verum coram universitate optime nota communi usui et publicae notorietati superstructae preavalere aut huic anteponi nullatenus possunt.

Sed caeteroquin dum Comitatus hujus Universitas praeexpositum errorem in opus conscriptionis irrepsisse advertendo, eundem in specifico Prothocollo deduci et emendari fecerat, directe ea, quae sibi per Instructionis in sequelam articuli 7: 1827. diaetaliter elaboratae §-um 25-um delata exstitit,* legali usu est facultate, ab exhibito itaque hac in parte supputationali calculo opinione infrascriptorum desistere eo minus potest, quod stante praelaudatae diaetalis instructionis provisione errores, qui in Conscriptionem irrepserant emendare, opusque revidere et approbare, ad legalem Jurisdictionum pertineat activitatem, ad ea solummodo, quae praeter et ultra praesusceptas jam per se legales emendationes adhuc ultro clarificanda et et corrigenda viderentur, dilucidanda et respective rectificanda obligatam.

Az országos utasítás 25. §-a értelmében a megye közgyűlése az összeírás megvizsgálásakor észlelt hibákat külön jegyzékbe foglalva, az összeíráshoz mellékelve felterjeszthette a nádornak. (L. az 1825/27-i országgyűlés Irásai-ban, 791. o.)

Quamvis igitur in ulteriore operis prosecutione Regnicolares Conscriptores peculiaribus quibusdam infra uberius recensendis circumstantiis semet relate ad calculum pratorum in errorem inductos fuisse observando, quoad notabilem, quae adhuc eotum conscribenda restabat Comitatus partem, proceduram suam hoc sub obtutu sponte in melius mutaverint ac quodlibet pratorum falcastrum a 1 1/2 metretis assumserint, ne tamen Comitatus hujus Universitas, a suo legis implementum omnimode procuranda studio, quidpiam desiderari sinee videatur, hicce sub ·/. exhibetur fidedigna ordinarii Comitatus hujus Geometrae relatio, propriae in numerosis Urbarialibus regulationibus per decursum 25 annorum comparatae experientiae innixa, ac in hujus et humilimae cum submissione specificae calculi pratorum rectificationis de dato 14-ae Aprilis 1829. praestitae remonstrationis nexu facta hac in parte legalis reflexio in condignam eamque legalem attentionem summi demisse exoratur.*

Stainer Ádám megyei földmérő 1832. jan. 31-én kelt fenti tartalmú jelentése szintén megtalálható a Generalia iratcsomóban, az 550. sz. akta melékleteként.

Caeterum abservatur Regnicolares Conscriptores in paeexpositum quoad extensionem pratorum errorem nimis facile per subsequas duas circumstantias induci potuisse:

1-o. Quod contribuentes ad actum revelationis adhibiti prata cum agris parificare atque ad metretas reducere exacte sciant.

2-o. Quod in illis locis, in quibus occasione introducti benigni Urbarii, aut subsequarum Urbarialium regulationum defectus in pratis aderat, defectusque hicce in agris non in prata convertendis, verum instar terrae arabilis usuandis compensari debuerat, in locum unius falcastri unum jugerum seu duae metretae agrorum exassignari consveverint, non ideo, ac si extensio unius falcastri uno jugero aequalis esset, verum eam ob causam, quod exaequanda prata absque ullo defectu, quovis anno fructificent, agri e contra jam in media jam in tertia parte is vervactum recidant, consequenter ex his ad summum 2/3 jugeri, ne quidem 1 1/2 metretas adaequantes quolibet usuentur anno, – unde facile certe evenire potuit, quod revelantes ad realem praeexpositae paraficationis causam haud reflectentes, nec exactae ad metretas reductionis gnari, cum proprio sane detrimento singulum falcastrum 2 metretas constituere fassi fuerint.

Ad punctum Reflexionum 2-um, cujus tenoribus quoad Tenuta per nobiles non erga praestationes Urbariales, ast solum erga annuum Dominio pendendum censum, possessa liberae emptioni venditioni obnoxia inter positas per Comitatum reflexiones ad Comitialem discussionem relegatas esse, fundos attamen intravillanos per nobiles praevia modalitate possessos e Conscriptione exmittendos venire innuitur.

Humillima Comitatus hujus hac in parte facta remonstratio praeter et ultra leges fundamentales et cardinales nobilium praerogativas nutu articuli 8: 1741. a dietali etiam pertractione in omne futurum aevum exclusas,* eo potissimum innititur fundamento, quod normam peragendi Operis conscriptionalis per Regnicolarem in sequelam articuli 7: 1827 dietaliter elaboratam Instructionem praescriptam haberi, nec a principiis in hac diserte expressis recedere Regnicolaribus Conscriptoribus fas esse, sed et supplementalem illam Inviationem, quae ex obtutu Reflexionum per Jurisdictiones Regni circa modalitatem effectuandae ideae Regnicolris Conscriptionis propositarum, scopo uniformitatis et in uberiorem Instructionis Comitatialis explanationem elargita fuit praeter explanationem dubiorum Instructionis Comitatialis Locorum, et practicae modalitatis demonstrationem ultra comitialiter stabilita fundamentalia principia, obligativo modo extendi haud posse existimaverit, actuque eandem humillimam foveat opinionem, cui quidem intuitu talium objectorum, quae jam et in sensu Instructionis Comitialis, salvis fundamentalibus Regni nobilium juribus praejudiciose esse dignoscebantur, opinione infrascriptorum firmissime inhaerere necessitatur Comitatus hujus Universitas, ne praejudicium, illud caeteroquin futuris Comitiis pro congrua in sensu legum medela proponendum, quod per Regnicolarem jam Instructionem praeindigitatis fundamentalibus juribus illatum fuisse existimat per suppletoriam inviationem praeter adhuc et ultra spiritum Comitialem extendi contingat.*

Ez a kérdés szoros összefüggésben van azzal a hosszú harccal, amely az 1825/27-i országgyűlésen – éppen az összeírás irányelveinek megállapítása során – a jobbágytelket használó nemes megadóztatása körül folyt, s amely végül is az adókötelezettség kimondását eredményezte. Zemplén megye azon megyék sorában volt, amelyek a nemesi adómentességet megerősítő sarkalatos 1741: 8. tc.-re hivatkozva elkeseredetten ellenezték az adókötelezettség kimondását.

Az 1832/36-i országgyűlésen valóban kiújultak a viták a jobbágytelket használó nemesek megadóztatása körül, ekkor is az adóztatás hívei győztek azonban, s törvénycikkben dolgozták i az adóztatás módozatait. (Vö. Kossuth L.: Országgyűlési Tudósítások, V. köt. Bp. 1961. 75. kk.)

Jam dum Instructionis Comitialis §. 7-a diserte id innuat, quod relate ad sessiones colonicales per nobiles tentas, illae solummodo, quae praestationibus Urbarialibus obnoxiae sunt, et per nobiles personas erga praestationes has tenentur, sorsive praenotari debeant,* clara haecce et exacte determinata Comitialis Instructionis dispositio nullam involvebat explanationis necessitatem, aut si necessitas haec relate ad modum separatae hujus connotationis adesse quibusdam Regni Jurisdictionibus videbatur, desiderata explanatio scopum, intentionem et diserte expressum Comitialis Instructionis sensum excedere, praescriptamque §-o 7-o seorsivam connotationem, plane ad tenuta in oppidis Urbaliali Regulationi haud subjectis et liberae emptionis venditionis facultate utentibus per nobiles extendere, citra grave cardinalibus Regni nobilium juribus inferendum praejudicium eo minus potuit, quod in locis liberae emptionis venditionis beneficio utentibus tenuta talia praesertim intravillana, ipsosque fundos censuales vel e respectu investitae summae, pro peculio nobilium possessorum habendos esse, ac velut vineas nonae obnoxias per nobiles tentas sub ictum contributionalis oneris, consequenter et conscriptionis portalis nullatenus recidere, nullum ipso etiam Instructionis Comitialis sensu subversetur dubium.

Az országos összeírás 7. §-a szerint az összeírók „ante omnia… seorsive praenotabunt sessiones illas colonicales, quae praestationibus urbarialibus sunt quidem obnoxiae, verum per nobiles personas erga praestationes has tenentur, cum enim nobiles tales a personis et facultatibus suis, ductu cardinalium praerogativarum contributioni non subjaceant, sessiones quoque coloniales per eos tentae, licet objectum rectificationis portarum constituant, caeteris rubricis permisceri non possunt, verum hoc fine separatim connotare debebunt.” (L. az 1825/27-i országgyűlés Írásai-ban, 783. o.)

Humillima igitur Comitatus hujus hac in parte facta Remonstratio non eum habuit scopum, ut sors similium erronee et ultra dispositionem Instructionis Comitialis connotatorum tenutorum ad Comitialem discussionem relegetur, hancce enim relate ad talia nobilium tenuta, quae erga praestationes Urbaliales per eosdem usuantur, quaeve in sensu §-i 7-i seorsive connotari debuerunt, adhuc superesse ex eodem §-o 7-o probe intellexerat, verum tenuta nobilium non erga praestationes Urbariales, sed erga censum solum Dominio pendendum, in locis libera emptionis venditionis facultate provisis tenta, ceu ultra disertum Comitialis Instructionis sensum consequenter indebite conscripta nec discussioni Comitiali, a qua caeteroquin et per articulum 8: 1741. exempta sunt substerni, seorsivamque illam connotationem operato Conscriptionali haudquaquam adnecti petit, – quod petitum motivo, praeindigitatorum et per Comitatum antehac jam ponderosius remostratorum adjunctorum, praesentibus etiam humillime reiteratur.

Ad punctum Reflexionum 3-um eius tenoris, quod cum in sensu explanatoriae Inviationis ad §. 10. 14. solum in locis montosis aut sabulosis, ubi duae Calcaturae praeexistunt, et hae ob glebae sterilitatem ita coluntur, ut medietas terreni alternis vicibus pro vervacto relinqui debeat, titulo vervacti medietas supputari admittatur, id autem Comitatus non doceat, quin imo in reflexionis suae deductione alterius etiam calcaturae partem cultivari tacite recognoscat, hinc nisi eatenus uberior per Comitatum classificatio praestita fuerit, Operatum puncti hujus in suo esse relinquendum venire.

Relate ad reflexionem Comitatus hac in parte interpositam, dupplex occurrit, datam* quaestionem dirimens principium:

A fogalmazványban: totam.

1-um, quod e naturali jam justitiae et aequitatis idea,

2-um, quod e mente ac sensu Instructionis diaetaliter elaboratae deducendum est: quod

1-mum attinet, si pro basi rei tributariae (quemadmodum hocce principium Excelsae etiam Regnicolares Deputationes in consequentiam articulorum 67: 1790/1. et 8: 1827. objecta Contributionali Commissariatica systematice pertractantes adoptarunt) non spes, sed lucrum annuum assumi debet,* potissimum ad aliud non minus generaliter adoptatum, ac communi jam quodammodo politico calculo sanctionatum principium, ne scilicet industria tributo aggravetur, reflectendo difficilis, haecce in omni bene regulata, praesertim vero constitutionalibus institutionibus obvallata Republica multum agitata, nondum tamen ad criterium mathematicae certudinis evecta tributi quaestio ex obtutu juris etiam et justitiae naturalis eo recidit, quod quilibet contributioni de lege obnoxius, lucri illius, quod beneficio nexus socialis, statusque publici sub patrocinio percipit, partem certam proportionatam in tegendas publicas necessitates cedere, taliterque in conservationem status illius publici, cujus sub aegide lucrum percipere admittitur, pro modulo virium concurrere obligatus sit, – ex hocce indisputabili juris publici generalis principio naturaliter consequitur, quod nemo a tali re, cujus lucrum non percipit, imo Institutionibus publicis ita exigentibus nec percipere potest, contribuere, tributumque dependere teneatur. Dum autem contribuentes constitutivi sui colonicalis in agris annue medietatem solummodo cultivant, medietatis solummodo lucrum capiunt, ut eo non obstante a duabus tertiis, itaque a lucro quod non percipiunt, tributum solvant, id naturali justitiae repugnat. Quod vero:

A Contributionale Operatum keretében az adókivetési alapelvek 2. §-ának 2. pontja tartalmazza ezt: „Nunquam spes, sed lucrum contribuentis basim tributi constituat; nec unquam tale adaptetur systema, quod contribuentem a quocunque demum industriae ramo deferre possit.” (Vö. Opinio excelsae Regnicolaris Deputationis… de objectis ad Deputationem Contributionale-Commissariaticam relatis deprompta. Posonii, 1831. 7. o.)

2-um attinet, Instructionis Comitialis §-o 14-o manifestatam mentem eam fuisse, „quod absque praegravio industriae ordinaria duntaxat terrarum cultura pro basi assumi posset”, ipsa quoque explanatoria inviatio non tantum recognoscit, sed eam etiam ex hocce principio deducit consequentiam, quod in locis, in quibus duae calcaturae praexistunt, eaeque ob glebae sterilitatem ita coluntur, ut medietas terreni alternis vicibus pro vervacto relinqui debeat, tota calcatura, quam locales pro arvo relinquere coguntur, in sortem vervacti supputanda veniat.

Haecce dispositio illi innititur generali principio, quod lucrum tantummodo effective perceptum contributionis basis esse, nec quispiam partem illius lucri, quod nec percipit, nec percipere potest, titulo tributi dependere possit, – quo principio praestabilito, humillima infrascriptorum opinione, non usque quoque cohaeret ea dispositionis hujus reductio, quod praescripta provisio tantum ad loca montosa et sabulosa restringatur, – nam praeter haec multa adhuc alia intercedere possunt adjuncta, quae obstaculo sunt, quominus contribuentes plus quam medietatem terrarum suorum annue usuare possint; huc inprimis refertur antiquus usus, huicque irradicatum compossessorium irregulatum, et comportioneitas illa, ope cujus quilibet compossessorum jus habet partem terreni in vervactum recidentem, instar pascui indiscriminatim usuandi. Irregulata haecce comportioneitas industriae colonorum, etiamsi ad antiquum usum in melius mutandum proni esent, insuperabiles ponit obices, qui attentionem etiam XX. et OO diaetaliter congregatorum longo jam tempore excitarunt, adeo ut in elaboratione systematicorum operum specialis eatenus projectata cernatur legis provisio* Accedit, quod in partibus Comitatus hujus, in quibus terna licet obtinet calcatura, ob sterilitatem tamen glebae, pecorum et fimi defectum frequenter 5/6 totius territorii in arvo inculta jacent, ut adeo nisi Conscriptores Regnicolares manus suas hac in parte per Regnicolarem Instructionem et inviationem ligatas esse reputassent, statui effectivo conformiter passim in multis possessionibus 2/3-as, 3/4-as, imo et 5/6 agrorum titulo vervacti exmittere debuissent. Quoad processum autem Bodrogköz, discrictus quippe Zétény et Helmetz, in quibus fere indiscriminatim duae vigent calcaturae, per frequentissimas easque periodicas fluviorum Tybisci, Bodrogi et Latorczae, venarum item Titze et Karcsa exundationes industria contribuentium adeo coercetur, ut non tantum ultra medietatem agros suos annue colere non possint, verum persaepe potissium ad vernalem seminaturam restringantur, imo terras quoque in autumno inseminatas, propter diuturnam stagnationem magna in parte subarare, et vernalibus frugibus deno inseminare necessitentur.* Et ideo dum Comitialis Instructio absque praegravio industriae ordinariariam solum terrarum culturam pro basi assumi posse statuit, – sub ordinaria hacce cultura non aliud, quam usum pro diversitate locorum diversum ordinarie vigentem intelligere potuit. Si porro Regnicolares Conscriptores non statum illum culturae, qui remotis sive in non satis refroenta quorundam licentia, sive in legum adhucdum vivarum provisione, sive in localibus adjunctis radicatis obicibus obtinere possit, – verum statum effectivum conscribere obligati fuerant, si denique id, quod contribuentes Comitatus hujus in multis fertilioris licet situs possessionibus medietatem terrarum suarum annue pro vervacto relinquere debeant, non segnitiei, nec culpae eorum attribui potest, Comitatus certe hujus Universitas legalem suam reflexionem reiterare necessitatur, ut seilicet quoad loca illa, intuitu quorum duas tantum calcaturas vigere, harumque partem mediam annue pro vervacto relinqui in specifico fidedigne remonstraverat, calculus quoad sminaturam et procreationem huicque correlatam diametrialis pretii summam eo magis rectificetur, siquidem id, ac si alterius etiam cacaturae partem cultuvari tacite recognovisset, confiteri aut illationi huic acquiescere nullatenus possit.

A Commerciale Operatumon belül az Objecta oeconomiae publicae c. III. rész V. cikkelye – De meliore agrorum et pratorum usuatione – a compossessoroknak lehetővé kívánta tenni, hogy amennyiben mások kára nélkül meg tudják csinálni, földjeiket árkokkal, kerítésekkel elkülönítsék a többiekétől. (Vö. Opinio excelsae Regnicolaris Deputationis… pro pertractandis… systematicis operatis… exmissae, circa objecta ad Deputationem commercialem relata. Posonii, 1831. Pars III. 9. kk.)

Kossuth ezt személyes tapasztalat alapján mondja, ezekben a kerületekben ugyanis ő végezte az összeírás adatainak ellenőrzését.

Alterum vero praescriptae Reflexionis 3-ae membrum, puncto b) complexum* quoad adtinet:

A nádori kifogás: „Posita in eo difficultas, quod duarum calcaturarum territoria in eandem cum tres calcaturas subeuntibus cathegoriam, quoad procreationis calculum collacata sint, vel ideo in considerationem summi non potest, quod communi experientiae plare non repugnet, hujus aut illius territorii agrum a ratione extensionis aequalem posse procreationem.” (L. id. h.)

Comitatus hujus Universitas duarum calcaturarum territoria in eandem cum tres calcaturas subeuntibus cathegoriam, quoad procreationis calculum collocari haud potuisse, eo inducta motivo remonstraverat, quod frequentior ac scopo magis correspondens terrarum arabilium cultura fertilitatem augeat, quam etiam circumstantiam ceu quotidianae experientiae resultatum reiterare sustinet infrascripta Comitatus hujus Deputatio.

Quoad tertium denique reflexionis hujus frugum pretia concernens membrum.*

„Cum respectiva frugum pretia, e respectivis vicinioribus emporialibus locis, vigentisque inibi frugum pretii plurium annorum tabellis diametraliter desumpta esse per conscriptores ubique recognoscantur, hoc quoque in puncto factam reflexionem tanto minus, quod pretia in opere conscriptionali attacta, plus depressa quam elevata dici queant, in considerationem summi posse.” (Uo.)

A humillima Comitatus hac in parte remonstratione infrascriptorum opinione eo minus potest recedi, quod frugum prtia magis depressa quam elevata esse exponatur, cum tamen publica etiam notorietas, annorum pro eruitione diametrialis pretii in calculum sumtorum his in partibus insveta caristia, localiaque Comitatus hujus adjuncta contrarium sane demonstrent; – in gremio Comitatus hujus ne unica quidem libera Regiaque Civitas, nullum iem majus ad classem consummentem referendum oppidum adest, opulosissimus etiam Comitatus hujus locus inclusis nobilibus servisque nobilium ac omnibus iis, qui a Conscriptione immunes sunt, vix 7000 incolas numerat,* sed hi quoque nimis exigua egent extranei frumenti quantitate, cum in proprio etiam territorio procreatarum frugum partem ipsimet venui exponant, adeoque intráneo emporio loco scilicet tali, quod nomen emporii mereretur) nullo existent, communicatione vero cum vicinis Comitatibus Sáros, Ungh et Abauj ob defectum viarum commercialium nimis dificili, imo magna etiam parte (prout id in specie relate ad Urbem Cassoviensem obtinet) ne frumenti Zempliniensis concurrentia pretium currens deprimat, per vicinas Jurisdictiones sollicite impedita, defectus hicce consummentium, defectus emporii, defectus commercii causa sunt, quod Comitatus hicce Zempliniensis cum aliis felicioris situs et conditionis Regni Jurisdictionibus respectu pretii frugum ad parem cathegoriam collocari, aut parificari absolute non possit, et certe dum respectiva frugum pretia in Conscriptione exposita depressa magis, quam elevata esse adstruuntur, omnes cujuslibet status et conditionis ruricolae et possessores Comitatus hujus pro felicibus semet reputarent, si pretio in Conscriptione Regnicolari pro calculo assumpto diametraliter gloriari possent. Taliter itaque enumeratis situs et topographicorum adjunctorum maleficiis demonstrato eo, quod pretium illud, quod exempli causa in meditullio Regni depressum videtur, hic nimis elevatum censeri debeat accedit adhuc:

Sátoraljaújhelynek Fényes E. adatai szerint (Magyarország geographiai szótára, Pest, 1851) összesen 6310 lakosa volt a negyvenes években.

1-o. Quod septem illi anni, qui pro clavi eruendi diametralis pretii assumpti sunt, casu quopiam habito ad localis Comitatus hujus circumstantias reflexione singularem caristiae notam prae se ferunt.

2-o. Quod quemadmodum jam et superius attactum est, in gremio Comitatus hujus nullum sit tam regulare oppidum emporiale, ubi pretium porense frugum incessanter accurrate praenotaretur, cum quotidiana frumenti distractio fere nec attentionem subire possit.

Et ideo hac in parte semet eo magis gravatam sentire debet Comitatus, quod e[xempli] g[ratia] intuitu Districtus Nagy Mihályiensis, ratione pretii frugum comparative etiam cum inferioribus Comitatus partibus ad multo viliorem cathegoriam recidentis eadem sit assumpta in eruitione pertii mensura, quae pro oppido Újhely centrali, solitoque Congregationum Comitatus, Sedium Judiciarium et frequentioris omnis generis confluxus loco, – cum caeteris Comitatus oppidis parificari absolute non queunte, defixa fuerat.

Hac igitur in parte facta Comitatus remonstratio in debitam reflexionem summi ultra exoratur.

Puncto 4-o factam Comitatus quoad fundos per colonos ultra Urbarialum Tabellarum continentias tentos et dicationi subjectos per conscriptores ad sensum Explanatoriae Inviationis §. 7. et b.) rite conscriptos reflexionem, donec ulterior eorundem sors comitialiter decisa fuerit, praenotatam esse innuitur.

Relate ad ponctum hocce iterare necessitatur infrascripta Deputatio humillimam suam ad punctum 2-um factam remonstrationem, – scilicet quod haec quoque tenuta talia sint, quorum sors Comitiali discussioni nec subiacet, quaeve in sensu Legum patriarum non diaetali pertractioni substernenda, verum e generali summario Conscriptionis Regnicolaris simpliciter exmittenda veniunt, – scilicet vel ipsa desertarum sessionum licet impopulationis spe destitutarum praescripta connotatio argumento est, sed et secus dissimulari nequit, eam esse Conscriptionis hujus Portalis tacitam tendentiam, ut contributionis firma quaepiam basis hypothecalem quasi naturam imbuens elaboretur, – scrupulosa illa exactitudo, qua vel minimi licet apparentis e constitutiovo in Tabellis Urbarialibus praenotato defectus, specifica ratio assignanda desideratur, dubitare non sinit, ipsam jam primaevam Urbarialem Conscriptionem, contra constitutionale ac cardinale illud principium, ne onus fundo inhaereat,* instar hypothecae jam considerari, ac teste etiam quotidiana experientia omne id, quod in Urbarialem Tabellam illatum est, a libera Regni nobilium proprietate quodam modo jam avulsum esse. Nec locus, nec tempus adest in profundam reformandi Juris Publici voraginem semet immitendi, sed dum adhuc constitutionales tot saeculorum venerata adhaesione firmata Regni Institutiones vigent, a sacro Constitutionis tramite deviam oficioque ac muneri sibi concredito depufuram semet reputare deberet infrascripta Comitatus hujus Deputatio, si erga quodvis praejudicium per cardinales Regni leges securisatis nobilitatis juribus hocce operato conscriptionali illatum resensum Comitatus hujus Universitatis manifestare intermitteret.

Az 1741: 8. tc. sokat idézett szavai.

Scilicet sive ad reflexiones Comitatus hujus, intuitu Instructionis Comitialiter elaboratae §-um 10-um,* sive ad leges fundamentales, – quae ipsi huic Comitiali Instructioni basim suppeditare debuerant, sive ad indisputabile illud Dominorum Terrestrium jus, quod proprietate sua nobilitari absque cujuspiam oneris praejudiciosa consequentia, libere uti frui possint,* – sive ad benignum Rescriptum Regium in objecto liberae et irrestrictae quoad terras sic dictus remanantiales, Dominis Terrestribus praesalvatae dispositionis emanatum,* sive adaequam in distributionem oneris publici induci anhaelatam proportionem reflectatur; dissimulare nequit, nec justitiae distributivae, nec aequitati, nec fundamentalibus Regni nobilium Juribus cohaerere, – ut Jurisdictio illa Regni cujus in gremio residentes Domini Terrestres fertilitate glebae provocati terras suas contribuentibus extradare cavent, sed ipsi usuant, e respectu invidendae hujus fertilitatis porro quoque minori adficiatur onere, alia vero minus fertilis, imo sterilis provincia, ideo quod respectivi Domini Terrestres, sive sterilitatis, sive aliorum, quibus erga jurisdictionatos suos colonos feruntur, respectuum motivo, – terras suas, beneplacitum Dominale et ulteriorem liberam dispositionem nequaquam excludente, consequenter pro paterna cura ac sollicitudine in detrimentum suum haud convertenda norma ac modalitate, – jurisdictionatis suis penes specialem conventionem, erga defixos instar annui census moderatos labores, – usque beneplacitum usuandas concesserint, – ob hancce glebae sterilitatem, aut magis noverca adjuncta, vel paternam erga plebem miseram curam semper majori adficiatur oneris aggravio.

Az országos utasítás 10. §-a szerint: „Exstirpaturae ac remanentiales terrae ad classem postfundualium nondum transeuntes, velut ez indole sua variationi possessorii obnoxiae, adeoque stabile objectum rectificationis portarum constituere nequeuntes, Conscriptionem haud subingredientur. E contra sessiones omnes illae, quae a tempore introducti Urbarii desertae evasissent, in separata rubrica conscribentur, incumbet attamen conscriptionibus quoad tales sessiones desertas, quae in toto vel in parte per causas physicas aut alias peculiares fatalitates loci ita derelictae forent, ut impopulatio earundem caeteroquin sperari nequeat, in rubrica observationum specialem mentionem injicere.” (L. az 1825/27-i országgyűlés Írásaiban, 786. kk.)

A hivatkozás Werbőczy Hármaskönyvének a nemesi előjogokat összefoglaló I. 9. címére vonatkozik, amelynek 5. §-a szerint a nemesi kiváltságok sorában a harmadik az: „quod justis eorum juribus et omnibus proventibus intra terminos territoriorum suorum adjacentibus liberam semper prout volunt, fruendi habent potestatem.”

Az 1826 máj. 29-i leiratában járult hozzá a király, hogy az irtásföldek és maradványföldek, mivel jellegük változó, s ezért nem képezhetik az adó biztos alapját, ne képezzék az összeírás tárgyát. (L. az 1825/27-i országgyűlés Írásai-ban, 602. o.)

Jam ipsius Instructionis Comitialis §-us 10. diserte indicat exstirpaturas et remanentiales terras, Conscriptioni Regnicolari ideo inserendas non esse, quod ex indole sua variationi possessorii obnoxiae, stabile objectum rectificationis portarum constituere nequeant.*

Az országos utasítás 10. §-ának szövegét l. előbb, a 17. jegyzetben.

Explanatoriae itaque inviationis §-us 7. et b.) principium hocce dieataliter praestabilitum transgredi videtur, dum sessiones colonicales post introductum benignum Urbarium ex allodialibus liberae Dominiorum Terrestrium dispositioni subjacentibus terris efformatas conscribi disponit;* hae etenim eo ipso quod liberare Cominorum Terrestrium dispositioni subjaceant, stabile portarum rectificationis objectum non secus ac exstirpaturae et remanentiales terrae, hoc recte fundamento a Conscriptione immunitatae, constituere nullatenus possunt.

Az idézett 18 lapos nyomtatott utasítás teljes címe: „Inviatio ex obtutu reflexionum et difficultatum, quae per Jurisdictiones Regni circa modalitatem effectuandae ideae Conscriptionis Regnicolaris, in sequelam articuli 7. 1827. scopo rectificationis Portarum Palatinalium peragendae proponebantur, in uberiorem ac uniformem Instructionis Comitialis explanationem subserviens.” (Egy példányát l. Kossuth összeíró biztosi iratai között, OL, Kossuth Gyüjtemény II. D.)

Quid quod Domini Terrestres exemplo sequelarum introductionem benigni Urbarii subsecutarum in attentionem eruti verentes, una ne per Conscriptionem similia ex allodialibus aut remanentialibus terris efformata tenuta hypothecae contributionis accenseantur, taliterque a libera sua dispositione in perpetum avellantur, – similes sessiones a tempore Conscriptionis allodiaturae suae reapplicare licite potuerint, unde contributionem tali objecto, quod prae manibus contribuentibus haud amplius existit, imponi, Comitatumque hunc quemadmodum praecedentis portalis Conscriptionis occasione, ob culturae vinearum et commercii cum vinis exerciti florentiorem, mox tamen post peractam Conscriptionem pedetentim penitus intercidentem statum, ita nunc ob Conscriptionem similium non urbarialium tenutorum insupportabiliter gravari contingeret.

Nullam in primitivam similium tenutorum naturam allodialem inducere potest ea circumstantia mutationem, quod quopiam ex his dicationem ingressa sint,* nam dicatio praesertim in locis compossessoratui obnoxiis de praxi nimis raro solet cum praescitu et in concurrentia Dominatus Terrestralis institui, – communitates, quae praesertim ante latam per Comitatum de dato 22-ae Augusti 1827. sub numero 1189. determinationem contributionis individualem repartitionem privative peragebant, nunc ob faciliorem sui permansionem mox invidiae livori, secundisque finibus cedendo, non raro omne id, quod incolae qualicunque demum titulo tenebant, contributioni subjecerunt, imo tenutis suis arbitrio Dominali obnoxiis, quandam firmitatem et stabilitatem conciliare volendi, dicali etiam conscriptioni indictarunt, – in ipsam etiam Dicalem Conscriptionem erroneis Juratorum pagensium revelationibus superstructam, multi errores quotidianis rectificationibus obnoxii irrepserunt, totumque dicationalis negotium potissimum absque influxu Dominorum Terrestrium peragi consveverat, ex eadem itaque dicatione nulla in aggravium Dominorum Terrestrium aut jurium nobilitarium praejuidicium necti valet consequentia. Quarum et per Comitatum jam antea uberius remonstratarum rationum momento,* sessiones colonicales ultra Urbarium conscriptas consequenter ex allodialibus et remanentialibus liberae Dominorum Terrestrium dispositioni obnoxiis terris efformatas velut ex indole sua mutationi possessorii obnoxias, stabileque rectificationis portarum objectum neutiquam constituentes, in sensu etiam et ad mentem Regnicolaris Instructionis §.-i 10. non ad Comitialem pertractationem relegari, verum ab onere Conscriptionis (quorsum citra gravem jurium nobilitarium laesionem referri haud poterant) penitus eximi orat infrascripta Comitatus Deputatio.

Az itt ekkora részletességgel fejtegetett probléma valóban igen jelentős, és kulcskérdésévé válik majd az 1848-i jobbágyfelszabadításnak is. Kossuth itt – a megyei birtokos osztály álláspontjának megfelelően – az úrbérrendezés óta majorsági földekből létesített jobbágytelkek adó alá vetése ellen érvel, 1849-ben a jobbágyfelszabadítást továbbfejlesztő ápr. 19-i fontos rendelkezésével pedig úrbéres teleknek minősít és felszabadít minden olyan, allodiális földön később létesített telket is, amely után a jobbágy állami adót fizetett. (Vö. Barta István: A kormány parasztpolitikája 1849-ben. Századok, 1955., 1956. évf.)

Vö. a megyei közgyűlés 1829. júl. 4-i, 1589. sz. határozatával. (Mellékelve az 1829. júl. 4-i felterjesztéshez, az id. Generalia csomóban.)

Quoad punctum reflexionum 5-um, quo facta per Comitatum intuitu vinearum remonstratio* in nullam attentionem sumpta esse innuitur.

A megye szerint „a szőllő különben sem vétetődhetvén szoros urbarialis tekintetben, …a nemtelen kezekre jutott szőllők sem tehetik állandó fundusát az adónak, s ahogy a szőllő mívelésnek és borkereskedésnek több ízben bémutatott akadályai által elallyasodása és elhagyattatása a szőllőknek ezentúl is olly erőszakoltatott lépésekkel folytatódik, a most öszveírtt szőllőkre kivetendő teher azoknak előre által látott elhagyása s fogyasztása esetében is a megyére háramlana…” stb. Az adó alá vettetésből származó károkat részletesen ábrázoló felterjesztést a nádori vélemény elutasította. (Uo.)

Observationibus circa expensas vinearum culturae, prout et lucrum aut damnum exinde promanans, – statum item lugubrem commercii, semet obtutu Regnicolaris hujus Conscriptionis oggerentibus ad suum locum, punctum scilicet reflexionum 13-um* relegatis, hic ea tantum memorasse juvabit, quae irrefutabiliter demonstrant vineas pro stabili portarum rectificationis objecto assumi nullatenus posse, scilice: Vineae pro tenuto stricte urbariali haberi, aut sessionali constitutivo adnumerari nullatenus possunt. – Vineae ad norma met ab exemplo exstirpaturarum exaestimationi sunt obnoxiae, nec eatenus facultas Dominorum Terrestrium, unice per propriae necessitatis et circumstantiarum evolutionem conditionata, limitari aut restingi valet, cum in casu denegationis nonae amissionem plane vinearum leges sanciverint,* libera emptio venditio intuitu vinearum passim irrestricte viget, – quae omnia dubitare non sinant vineas continuae possessoriorum mutationi obnoxias, pro clavi rectificationis portarum assumi nullatenus posse, et eum his non obstantibus, non obstante item diserta Explanatioriae Inviationis pagina 15-a puncto b.) expressa cautela, quod fundi quibus vineae insistunt, sub ictum conscriptionis non caderent, licet superaedificati a fundo avulsio nec concipi possit, tamen cunctae manu rustica cultae vineae conscriptae cernantur, circumstantia hac eo majori debuit Comitatum afficere sollicitudine, quod dum in sequelam penitus intercidentis commercii, aliorum item saepe repraesentatorum provehendae hac in parte nationalis industriae obstaculorum,* culturam vinearum quotidie degenerare, vineasque diu patienter sustentatam feliciorum temporum spem continuo fallentes, passim deseri conspicit, juste praemetuere debeat, onus vineis, quarum imminutio et evilescentia tanta probabilitate praevidenter impositum, – derelictis licet vineis, in contribuentes Comitatus hujus redundaturum fore.

L. alább, 311. o.

Az 1792: 49. tc. intézkedett úgy, hogy amennyiben a más földjén szőlőt bíró jobbágyok nem fizetnék meg a kilencedet, „extunc haereditates illae, de quibus eandem solutionem facere tenerentur, eidem domino terrestri perpetue remaneant ipso facto.”

A tokaji bortermelés lehanyatlása és fellendítésének problémája már az 1791-i commercialis bizottság javaslatai között is szerepelt, Zemplén megye pedig több országgyűlésre is felterjesztette a sérelmek és kívánatok sorában. Az 1825/27-i országgyűlés külön bizottságot küldött ki a kérdés tanulmányozására és javaslat kidolgozására (1827: 31. tc.). Az 1827-i commercialis bizottság is foglalkozott ezzel a tárggyal, a kérdés iratanyagát l. OL, Arch. Lad. FFF, Fasc. O, Nr. 65., 72. – Az 1827: 8 tc. által kiküldött bizottság munkálatát l. OL, M. Kanc. eln. Acta Diaetalia III. 2. a, b. alatt.

Et ideo cum in sequelam Explanatoriae Inviationis ipsas etiam vineas fundo curiali inplantatas conscriptioni inclusas taliter non tantum contribuentes, verum etiam similium curialium fundorum nobiles proprietarios jam praevie gravatos conspicit, Comitatus hujus Universitas intermitti nequit, quominus facta hac in parte Comitatus reflexio in justam considerationem summi denuo exoretur.

Intuita puncti reflexionum 6-i, quo mediante grassantis pecorum luis circumstantia, per conscriptores in cunctis respectivis possessionibus, quas fatum hoc tetigisse videtur, pro causalitate conscripti exigui pecorum numeri adducta tam eatenus, quam et circa exaggeratum e proventu vaccarum deductum lucrum positam per Comitatum reflexionem minus subsistere innuitur.

Siquidem observationes Regnicolarium Conscriptorum, ambitu suo, praesentia saltim et praeterita fata, minime vero futurorum eventus complecti potuerint, publicae omnino intererat providentiae attentionem Excelsae Regnicolaris Subdeputationis ad eam provocare circumstantiam, quod longiori tempore grassante pecorum lue instar stabilis portarum rectificationis objecti conscriptorum pecorum cornuatorum numerus jam vel a peracta Regnicolari Conscriptione nimiopere diminutus sit. Et certe hocce ex obtutu considerata ratio illa, quae pro causa rejectae Comitatensis reflexionis assignatur, meritum reflexionis per Comitatum positae non exhaurit, siquidem Comitatus non de lue pecorum ante parectam conscriptionem grassante, et ideo per conscriptores etiam in causalitatem exigui pecorum numeri passim memorata, – verum de subsequa, inter partialem possesionum conscriptionem et submissionem totius operati, intercendente, humillimam suam deprompserit reflexionem, quae ceu circumstantiam opus conscriptionis subsequentem comprehendens, per conscriptores divinari praevioque approximative calculo subjici haud poterat. Hancce itaque circumstantiam vel ideo in considerationem summi exorat facto Comitatus inhaerens infrascripta deputatio, quod dum portarum rectificatio stabili clavi superstruenda desideratur, et in assequendum finem hunc gravi certe laborum et sumptuum dispensio conscriptio portalis perficitur, desideratae stabilitati nullum magis instabile subjici quaeat fundamentum, quam pecorum tot fatalitatibus et continuae mutationi obnoxiorum numerica conscriptio.

Quod vero lucri ex intertentione vaccarum eruti calculum concernit, Comitatus hujus Universitas, cui localia hoc in passu adjuncta, fructusque ex hocce magis necessario, quam utili oeconomiae ramo reundantis quantitas, optime nota esse debent, reflexionem suam statui huic effectivo et propriae experientiae superstruxerat, eadem itaque aliquam adminus attentionem eo magis merentur, quod objectum isthoc calculi conscriptionalis, non tam statui effectivo, quam potius normali specimini instar directorii dimisso, sit in nexu praescriptae instructionis per conscriptores accomodatum. Caeterum quod damnum in nonnullis Comitatus hujus locis, per conscriptiores ex intertentione vaccarum erutum concernit, peculiares eatenus subversantes circumstantiae suo loco, ad punctum scilicet 14-um infra memorabuntur.

Ad 7-um, deducta scilicet per Comitatum gremialem contribuentem plebem prementia maleficia.*

A megye felterjesztésének ez a pontja, a megye területének hosszúkás, rendkívül kiterjedt voltát, a sok katonai átvonulást, a sok útcsinálást, a hideg éghajlatot, a meredek terméketlen hegyoldalakat, a vízmosásokat, áradásokat, a sok kivándorlást stb. sorolja fel. A nádori válasz ezekkel kapcsolatban arról biztosította a megyét, hogy azokat a maguk idejében – ti. az adó újra történő kivetésekor – fontolóra veszik.

Siquidem ea sane singularia, peculiarique attentione digna sint, quemadmodum fine capiendi sui tempore congrui usus praenotata esse innuuntur, ita eadem in condignam occasione projectandae portarum rectificationis reflexionem sumi, finaleque plebis contribuentis gremialis tot fatalitatibus colluctantis excidium e gravitate contributionis in maturata feratur medela inomissa redundaturum praepediri sollicite exorat infrascripta Comitatus Deputatio.

B) QUOAD SPECIALES PER COMITATUM PROPOSITAS REFLEXIONES.

Ad punctum 1-um et 2-um, interpositas scilicet per Dominia Terrestralia circa conscriptionem Oppidi Sátoraljaújhely et possessionis Kis Géres cautelas.

Ut eaedem Comitiali decisioni suo tempore proponantur, exorat infrascripta Comitatus Deputatio.

Relata ad punctum 3-um.

Calami error, qui in conscriptione possessionis Grozócz reipsa intervenerat, penes eandem possessionem in exemplari conscriptionis hic retento correctus est.

C) CIRCA OPERATA REGNICOLARIS CONSCRIPTIONIS IN GGREMIO COMITATUS HUJUS PERACTAE.

In genere.

De modo et forma praestandarum hac in parte desideratarum dilucidationum et respective rectificationum, expensis cunctis hunc sub obtutum recidentibus adjunctis, in eo tandem coaluit infrascripta Deputatio, scopo et intentioni rectificationis hujus, ea semet optime responsuram modalitate, si reflexiones Comitatui huic ingremiata oppida et possessiones, generali licet sub obtutu in specie ferientes, seriatim ad singulum concernentium difficultatum punctum, quoad singulum Comitatus hujus locum in distincta phylera deduxerit. Si etenim in forma propositarum quaestionum omnes dilucidationes continuative in uno prothocollo deduxisset, praeter remorem in acceleratione operis inevitabilem, ea adhuc naturalis semet evolvisset circumstantia, quod revidens Excelsa Regnicolaris Subdeputatio, molem illam plurium centenarum phylerarum, in quam generale hocce prothocollum necessario accrescere debuerat, relate ad singulam possessionem de pagina ad paginam pervolvere necessitaretur, cum e contra specialiter deductae dilucidationes Exemplari Conscriptionis cujuslibet loci adnecti possint, taliterque resultatum desideratarum dilucidationum et rectificationum, quoad singulum locum uno quasi obtutu pateat.

Hujus coalitionis in consequentiam elaboratas dilucidationes et rectificationes eo per expressum praenotato, quod infrascripti sperent, ne unicum quidem difficultatum punctum aut membrum attentionem suam effugisse, responsoque carere, – in totidem quod possessiones subiectum operati hujus recidebant, frustis scilicet 446 per infrascriptae rectificantis deputationis individua alternative subscriptis, hicce fine capiendi congrui usu, eo subnexu humillime substernimus, quod altera dilucidationum harum exemplaria Tabellis Conscriptionalibus, apud Comitatum retentis advoluta sint.*

Vö. a 289. o. 17. jegyzetében említett iratanyaggal.

In his itaque dilucidationibus ex rectificationibus ad difficultatum Caput C.

Punctum 1-um eius, cur nonnullae personae e rubrica 2-a absque expressa causalitate exmissae sint,* ratio specifice assignata.

Vö. a 284. o. 5. jegyzetével.

Ad punctum 2-um similis causalitatum assignatio intuitu rubricae 3-ae* praestita. – Ad

Vö. a 284. o. 6. jegyzetével.

Punctum 3-um exmissi e columna opificum opifices et molitores, columnae opificum in expositis aut secus etiam observatis locis inserti, vel vero non insertionis justa ex legalis causalitas assignata exstitit.*

L. erre a 284. o. 7. jegyzetét.

Una in sequelam puncti hujus, ut silicet numerus opificum totius Comitatus in omni correlatarum differentiarum respectu una quasi obtutu pervideri queat, tabellarem deductionem opificum totius Comitatus tam numerum opificum, quam genus opificii, numerum item sodalium ac denique tempus exerciti opificii sistentem, in sensu diaetalis Instructionis §. 8. elaboratam* sub ·//· humillime adnectimus,* altero tabellaris hujus deductionis exemplari pro Archivo Comitatus reservato. – Ad

Az országos utasítás 8. §-a az összeírási űrlapok kitöltésének módját részletezte s a harmadik rovattal kapcsolatban megkívánta, „ut opifices, mercatores et quaestores in singula possessione, oppido et libera regiaque civitate numerice exponantur, videlicet quot numero opifices, mercatores et quaestores sint? In beneficiorum vero et maleficiorum deductione respectu praedesignatae classis hominum, conscriptores deducendum habebunt, signanter quoad opifices, cujus in specie opificii sint? specifice vero quot et qui eorum sint, qui cum pluribus, ac in specie cum quot sodalibus laborant, hi an toto anno, vel qua solum anni parte sustentent? (A 1825/27-i országgyűlés Írásai, 783. o.)

A mesteremberek járásonkénti táblázatos kimutatása mellékelve van a felterjesztéshez. A kimutatás tartalmazza azt is, hogy a mesteremberek hány legénnyel dolgoznak, s hogy állandóan, vagy csak az év bizonyos szakaszában űzik-e mesterségüket. (L. Generalia id. helyen.)

Punctum 4-um desiderata quoad molitores, an scilicet mola propria provisi, vel vero molae dominalis arendatores sint, – clarificatio intuitu cujuslibet sub ictum reflexionis hujus recidentis loci praestita, – non absimiliter ad

Punctum 5-um, reflexioni quoad mercatores et quaestores positae, ad amussim satisfactum est, praeterea relate ad punctum hocce humillime exhibemus:

Sub ·///· classificationem in sensu expositorum principiorum novitius elaboratam et per Comitatum in generali Congregatione de dato 9-ae Julii 1830. stabilitam, quo vero in nexu classificationis hujus, mercatores et quaestores totius Comitatus hujus in submissis quoque conscriptionalibus tabellis adpromptari queant, horum qualiter factam Classificationem in specialibus ad singula loca datis responsis deduximus.*

A melléklet azt a táblázatot tartalmazza, amelyet Kossuth készített a megye kereskedőinek osztályokba sorolásáról. (L. alább, a 44/4 számú iratban, 322. kk.)

Ad punctum 6-um desiderata quoad arendatores uberior classificatio in nexu positae difficultatis, specifice ubique deducta.

Ad punctum 7-um census realis a domibus percipi solitus non in decimalitate, prout in Liberis Regiis Civitatibus, sed integer ad rubricam 14-am* illatus, qua in parte conformiter desiderio Excelsae Regnicolaris Subdeputationis, praeter specificam illam, quoad singula loca deductam observationem tabellaris etiam deductio sub IV. humillime exhibetur.*

Az összeírási űrlap „Observationes” rovata.

A megyében szokásos házbéreket kerületenként feltüntető táblázatos kimutatás l. a felterjesztés mellékletei között.

Ad punctum 8-um quoad constitutiva sessionum deserratum summario loci subinserenda desiderio Excelsae Regnicolaris Subdeputationis peraeque in specifico satisfactum, resultatumque operis quoad singulam sub ictum reflexionis hujus recidentem possessionem deductum, ac praenotatum.

Ad punctum 9-um tenutorum per communitates in concreto possessorum proventus erutus ac deductus.

Horum etiam proventuum tabellaris deductio totum Comitatum obtutui sistens elaborata sub V. humillime adnectitur.*

A községek közös birtokában levő földekről és az azokból származó jövedelmekről szóló táblázatos kimutatást l. uo.

Ad punctum 10-um desiderata intuitu quottalitatis terreni titulo vervacti exmissae clarificatio cum occurentibus hac in parte specialibus reflexionibus praestita exstitit, non secus quoad

Puncta 11-um, 12-um, 13-um et 14-um occurentes, quoad singulam possessionem sub ictum harum difficulttum recidentem, observationes et specificae reflexiones deductae sunt. Caeterum in quantum postrema hacce 4. puncta gravitate et generalitate objecti sui ipsum gremium totius Comitatus in complexu quodammodo ferirent, horum intuitu sequentes hicce humillimae praenotantur dilucidatioriae reflexiones:

Ad Caput difficultatum C., punctum 11-um, subsumptam scilicet damni quoad complures Comitatus hujus possessiones e cultura agrorum promanantis eruitionem.*

Innen a 2. pont 3. bekezdésének a végéig („montem evehet?”) Kossuth azt a szöveget veszi át, amelyet az egyes községek megvizsgálása során (vö. 289. o.) Dávidvágása helységről írt. A fogalmazványban csak utal erre, a tisztázat szövege folyamatos. – A nádori leirat ebben a pontban feltűnőnek tartja, hogy az összeírásban igen sok helység szerepel, amelyeknek nem hasznuk, hanem káruk van a mezőgazdálkodásból, s kételyeit fejezi ki az összeírás helyességét illetően.

Tristis et deploranda possessionum sub ictum reflexionis hujus cadentium existentia, sterilitas glebae, asperum clyma, vel maxime a diffavorabile orographica situatione repetendum, omni virium plebis contribuentis adstrictioni in coniuncta novercantium aliorum topographico-statisticorum adjunctorum tantopere resistunt, ut quamvis theoretico sub obtutu contradictorium appareret, ut e cultura terrae damnum resultare possit, id tamen et revera ita sit, etsi ad finem, intentionem, praescriptamque normam Regnicolaris Conscriptionis reflectatur, nec aliter calculari potuit. Scilicet:

1-o. Si verum est Regnicolares Conscriptores opus suum non arbitrio, voluntariisque parificationibus, sed statui effectivo e juratis fideique sacramento obstrictis testium fassionibus, adhibita pro exigentia circumstantiarum oculata etiam revisione eruendo superstruere debuisse, nec legi conforme eset, nec respectui, quo erga sacramentum fidei, huic correlatam moralitatem ad officiosam fidedignitatem quivis obstringitur cohaereret, ut seposito normali operato, arbitraria praesuscipiatur operis reformatio, dum enim idcirca unum Regnicolaris Conscriptionis membrum perficeretur, ipso facto totius regnotenus peracti operis fidedignitatem, arbitrii suspicio maneret, effectumque intentioni legis haud correspondisse merito suspicari liceret. Et ideo dum Regnicolares Conscriptores stricte presso instructionis, inviationis et praescripti normalis speciminis tramite, hac in parte processisse conspiciuntur, dum tristi possessionum harum situatione opus conscriptionale confirmari videtur arbitrarii ducti calculi alteratio nullatenus potest praesuscipi. – Praesertim

2-o. Siquidem erutum istud damnum pro observamine praescriptae instructionis, inviationis et speciminis naturalis esset consequentia, si etenim Regnicolares Conscriptores aliter calculassent et praescriptas hasce normas simpliciter contemnere, et statum effectivum arbitario calculo immolare debuissent, scilicet:

Recte in serie difficultatum observatur rebus ut praefertur stantibus incolas locorum talium nec subsistere posse, eo minus oneribus publicis ferendis pares fore, subsistunt quidem, si vegetativa haec vitae indoles, subsistentia dici potest, sed nec a procul quidem e terrarum suarum cultura susbsistunt, verum inundatis per tempus messis, triturationis et foenilegii partium Tybiscanarum latifundiis posteaquam longa inedia debilitatas vires tantisper meliori victu refocilassent e merito frumenti quanto, et domi delictam familiam sustentant, et de accumulatis onerum publicorum restantiis tantillum depurant, et tamen omnes nec ita susbsistere possunt, secus naturalis ad natale solum adhaesio eosdem quotannis catervatim emigrare non sinderet, nec oneribus publicis ferendis pares sunt, secus contributionalis restantia Comitatus hujus praeter currens quantum actu 100,000 florenos Conv[entionales] longe haud superaret.*

Zemplén megyére 1830-ban 128 nádori portának megfelelő 88 154 ezüstforint adó esett; 1829 végén 114 684 forintnyi adóval volt hátralékban. (Vö. OL, Nádori lt., Praesidialia 1830/I. sz.)

Rusticus partium harum terram suam colit, quia quod fructuosius agat non habet, colit eandem, ne otio torpescat, colit ne fame pereat, colit, quia sic ab avis usu accepit, non vero lucri spe, – hujus namque quod culturam terrarum adtinet, nec desiderio teneri longa asvevit experientia, caeterum inter damnum practicum et damnum quod pensatis pensandis e calculo promanat, magna intercedit differentia, adeo ut hac in parte verum sit, mathematica licet certitudine erutum damnum in effectu damnum haud esse, scilicet rusticus omnes illas operas, sudorem voltus, fatigia, labores, quos et quas in culturam terrarum suarum impendit, in calculum non sumit, nec instar expensarum, per hos etenim labores a fructuosiore merendi modo non avocatur, siquidem hujus promerendi occasione eotum destituatur, e converso dum pro una metreta avenae aut cyclaminum terrae commissa duas recipit, hoc instar puri proventus accipit, aestimat et usuat, nulla habita impensi laboris reflexione, et merito, nam si inseminatam unam metretam avenae terrae non commisisset, verum consumpsisset, semel consumpta haec quantitas nunquam semet regenerasset amplius, cum semet per culturam terrae dupplicando regenerat. Habent ergo lucrum reale ruricolae, quia habent medium sustentandae vitae, sed regnicolaris instructio, inviatio et normale specimen id praecipiunt, ut omnes illi labores, quos rusticus pro nihilo calculat, instar realium expensaru e proventu defalcarentur, non secus ac si per conductos mercenarios araturam, seminaturam, occationem perficerent, hoc principio praestabilito nihil est naturalius, quam ut defalcatis defalcandis damnum prodeat in calculo, et quidem si strictissime res assumatur, majus damnum, quam quod in opere conscriptionali apparet, – quis enim in saxoso, lapidoso alto monte aruturam unius metretae quadrijugo pro 12 crucigeris quis seminaturam, occationem, cyclaminum circumfossionem pro 10 crucigeris in se assumet, quis fimum pro una metreta agri terilis requisitum pro 30 crucigeris et dabit, et in onerosissimi accessus montem evehet?

Accedit peculiari attentione digna illa circumstantia, quod alibi locorum sterilitatem glebae, novercamque naturam indefessus labor, cultura et industria domare valeat, in possessionibus autem sub ictum reflexionis hujus hoc in Comitatu recidentibus, industriosus agricola non raro vel maxime vapulet, quo etenim magis cultivantur agri per praecipitia montium latera dispersi, sterilis agrorum gleba eo magis amittit argyllaceam cohaesionem, indeque sit, quod per imbres non tantum excavetur, quam facillime verum frequentissimae tota superficies agri per arata et ligones a saxoso fundamento avulsa cum universa seminatura, praecipiti lapsu, instar lavinarum dehiscat. Harum itaque circumstantiarum complexus, scilicet clyma asperum, praecipitium montium et collium coacervatio, glebae sterilitas ejusque fero humida et levis indoles, frequens item rapacissimorum vagorum rivulorum, et aeternam glareae massam volventium fluviorum numerus totam hanc provinciam tantopere inusuabilem reddent, ut agri maximo licet labore et solertia cultivati, vix semen terrae comissum restituant.

Ex his* suapte patet, quod si Regnicolares Conscriptores operam culturae terrarum ad expensas reducere debuerunt, prout in sensu instructionum debuerunt,* non tantum damnum prodire debere, sed etiam idem damnum satis moderate esse calculatum, apparentem denique hanc in thesi contradictionem naturalem esse instructionis regnicolaris et supplementalis inviationis consequentiam, et certe hinc, non vero e causis ad difficultatum Capitis C. puncto 11-o expositis debet erutio damni deduci. – Quantum enim expositas causas illas* adtinet:

Innen az alábbi c) pont végéig „exhibitum exstitit” ismét a Dávidvágása helységről írt jellemzést veszi át Kossuth.

Az országos összeírási utasítás 11. §-a szerint: „Ad cognoscendam quantitatem lucri, quod procreatio seminaturae colono dare svevit, fine praecavendae in diverso conscriptorum calculo majoris adhuc difformitatis, census duntaxat, quem coloni inter se pro agris in vicem ad inseminandum cessis, praestare sveverunt, assumetur.” A 12. § a földek minőség szerint való osztályozásáról és a különböző minőségű földek haszna közötti középarányos kiszámításáról szólt, s felsorolta mindazokat a tényezőket, amelyek a vetésterület hasznának alakulását befolyásolhatják. A 13. § megállapította: „Non jugera, sed seminaturae metretarum Posoniensium assumantur, nam et rusticus his magis asvetus est, et proximius hoc ad proportionem accedit.” (Az 1825/27-i országgyűlés Írásai, 787. kk.)

A nádori leirat az alább következő három pontban kereste az összeírás állítólagos hibáinak a forrását.

a.) Dicitur titulo fimationis irreflexe ad recognitionem in observationibus passim attactam, quod agri ab defectum fimi et difficilem promotionem raro fimentur, indiscriminatim expositos 30 crucigeros acceptari non posse, – sed subsumpta illatio nullam involvit contradictionem, – nem quamvis sterilis haecce terra omni anno fimari deberet, ut aliquid producat, non fimatur tamen, scilicet ob defectum fimi et promotionis difficultatem, sed quemadmodum non fimatur, ita nec expensae hoc titulo ita deducuntur, ac si fimatio ordinarie perficeretur. Ad fimationem etenim unius metretae annuam adminus 10 currus fini requiruntur, si quilibet currus in defectu fimi hic loci, ut praemissum est, subeversante 4 crucigeris assumatur, vile certe assumitur pretium, faciet tamen crucigeros 40; evectio in altos praecipites onerosissimi accessus montes pro singulo curru a crucigeris 8 facit florenumos 1, crucigeros 40, insimul florenos 2. In opere conscriptionali solummodo 30 crucigeri sunt hoc titulo assumti, consequenter diametrale illud principium est observatum, ac si fimatio omni solummodo quarto anno perficeretur, nam quarta solummodo pars realium hoc titulo expensarum est pro quovis anno calculata, exposita igitur difficultas suapte cessat.

b.) Quod diametralis procreatio his in locis revelata nimis exigua sit, verum est, sed hoc asperitati naturae et sterilitati glebae est adtribuendum, – revelationem caeterum hancce fide non carere reexaminatis occasione supplementalis hujus operationis in facie loci incolis compertum est.

c.) Quod vero agri e pratis subarati, erronee sint eadem prorsus ratione cum caeteris agris intuitu procreationis et puri lucri calculati, – non negatum, errorque hicce pro reali recognoscitur, et ubicumque tantum casus hicce intervenisse, sive e Regnicolaris Conscriptionis observationibus, sive a subsequa ejusdem conscriptionis cum Urbario combinatione, et hac in parte depromtis testium fassionibus observari potuit, error hicce correctus, magis adaequatus calculus ductus et resultatum operis inter exhibitas quoad singulam possessionem speciales dilucidationes exhibitum exstitit.

Caeterum accuratior tabellarum conscriptionalium combinatio docebit, in omnibus hocce difficultatum puncto recensitis Comitatus hujus Districtibus non per extensum ubique esse damnum e cultura agrorum deductum, sic in Disctrictu Sókutensi Possessionibus Sókut, Csáklyó, Komarócz, Varano, Hosszúmező, Hentzócz, Szatsur, oppido Varano, sic in Disctrictu Dobrensi, oppido Dobra, possessionibus Szedlitzke, Benkócz, Orosz Kázmér, Felső Kajna, Kis Domása, Nagy Domása, Trepetz, Keltse, inter quas nonnulae inexplicabiliter steriles sunt, – sic in Districtu etiam Zsalobinensi compluribus locis damnum e cultura agrorum deductum non est, quod certe lucullenter demonstrat Regnicolares Conscriptiores in illis solummodo locis, in quibus ne remotissima quidem lucri possibilitas, salvis altioribus circa normam Conscriptionis ordinibus erui poterat, damnum ex procreatione agrorum deduxisse, et ideo illam Reflexionum expositionem, quod in Disctrictibus Sókutiensi, Dobrensi, Zsalobinensi ubique per extensum damnum observetur, non subsistere.

Ad Caput difficultatum C. punctum 12-um, per quod recensitis opinativis exegui pratorum lucri, aut plane damni rationibus, – partim motiovo, pratorum ad classem 2-um collocationis exiguntur, partim vero praevia pratorum cum alterius possessionis melioris qualitatis agris parificatione totus puri pratorum lucri calculus rectificari ac substerni desideratur.

Hocce difficultatum punctum motivo diversitatis objectorum insimul complexorum ante omnia dismembratione ac in nexu hujus specialibus etiam dilucidationibus indiget.

Primum quidem initio statim hujusce Reflexionum puncti instar defectus memoratur, quod in oppidis Tokaj, Tartzal et quam plurimis aliis Comitatus hujus Possessionibus non exponatur, quantum in specie singula agrorum classis procreat, erga difficultatem hancce, ante omnia observato eo, quod in oppido Tokaj in specie ne una quidem metreta agri existat, consequenter pro fundamento difficultatis hujus oppidi in specie Tokaj conscriptio deservire haud possit, humillime reponitur, quod exactio calculi hujus novum complectatur desiderium, – infrascipti in nexu etiam informationis a Regnicolaribus Conscriptoribus ex parte Comitatus hujus ad Comitatum Posoniensem Dispositis,* – ex aliis item numerosis relationibus conquisitae humillime asseverare audent, desideratum calculum vix alicubi in Regno per Conscriptores ductum fuisse. – Hujus certe Comitatus Conscriptores (et procul dobui caeteri etiam) dimisso per Suam Serenitatem Caesarem Regiam Dominum Regni Palatinum Specimini normativo calculi eruendarum diametrium positonum fideliter insistentes, observationes suas de verbo ad verbum praelaudato Specimini accomodarunt ac totum et omne id, quod ibidem sibi praescriptum cernebant, executi sunt, is praeludato nihilomnius specimine hujus, qui nunc exigitur, calculi nulla occurrit mentio, ut adeo per suo modo in finem hunc delectos conscriptore regnotenus jam pariformiter terminata operatione, in novum huncce totum fere opus reformaturum calculum, opinione infrascriptorum Comitatus semet nullatenus immittere possit.

Az előírásoknak megfelelően Zemplén is küldött ki két ún. „külső” összeíró biztost; ezek a Pozsony megyei összeírásban vettek részt.

Quod jam calculum pratorum attinet: praemisso in genere eo, quod Comitatus hicce, qui in longitudine 24, in latitudine vix 3–4 miliaria habet, penes inproportionatam hancce angustiam, tot tantisque hucdum plurium Regiarum etiam Commissionum per Operata incassum regulari ac refroenari tentatis fluviis laceretur, quod hoc sub obtutu nulla alia Jurisdictio Regni tantis sit exposita discriminibus, nec agri, sed potissimum prata ubivis locorum tot continuarum fatalitatum vices subire debeant, – quibus in genere praemissis instituta Operati Conscriptionalis combinatione auditis respectivorum locorum incolis adhibitaque etiam oculata revisione evenit, quod in quibus locis prata per Regnicolares Conscriptores ad classem 2-am spectare exponitur, eadem prata non ideo solum fuerint ad 2-am classem collocata, quod bis falcabilia non sint, verum quod ob locales circumstantias pro diversitate locorum diversas malae qualitatis foenum procreent; harum localium circumstantiarum sub obtutu, quoad prata ad classem 2-um relata Comitatus hicce in duas diversi respectus partes abit:

1-o namque, quod Processum totum Insulanum,* Districtus scilicet Helmetzensem et Zétényensem, – item loca Processus Submontani,* Districtuum quippe Tokajensis, Szerentsiensis et Patakiensis, fluviis Tybisco et Bodrogho, item venae Takta advicinata adtinet. Prata horum locorum ideo sunt ad classem 2-am relata, – quod haecce prata in plano situata, continuisque fluviorum Tybisci, Bodrogi, Latorczae, venarum item Takta, Ticze, Kartsa etc. summopere nocivis exundationibus exposita sint, et non solum vile, idemque caricetosum foenum procreent, verum potissimum in stagna et paludes convertantur, – ipsumque illud, quod procreant, vile caricetum non saltim occasione collectionis et compositionis, verum posteaquam, jam in cumulos et acervos redactum est, discrimini saepe repentino impetu intumescentium undarum continuo expositum sit.

Bodrogközi járás.

Hegyaljai járás.

Quod vero loca in partibus Comitatus hujus superioribus inter juga montium limitaneorum diffusa adtinet: in his peraeque prata non ideo sunt ad classem 2-am relata, quod bis falcabilia non sint, aut quod agri in eadem possessione malae sint qualitatis, verum directe ideo, quod et ipsa prata malae sint qualitatis, nam et paucum et malum gramen procreant. Situs Locorum horum non subit eandem cum Comitatu e[xempli] g[ratia] Maramarosiensi considerationem, ubi prata in vallibus intra montes sita fertilissima sunt, nam hic plerumque non in vallibus, – valles enim violentia fluviorum et rivulorum e montibus praecipiti lapsu decidorum glarea sternuntur, et inusuati haerent, – verum potissimum in cacuminibus montium situantur, ubi tam ob situs altitudinem, quam et praecipue ob asperem orographicam situationem et siccum non minus ac frigidum Aquilonem vegetatio nimiopere deficit, foenumque rarum, durum et exiguum procreatur, – ubi vero in vallibus situantur, minus adhuc valoris prae se ferunt, tum ideo, quod in locum beneficae per placidos rivulos irigationis, nocivo imbrium glebam sabulo rubro et glarea mixta de montibus in valles praecipitantium cursu destruantur, tum ideo, quod plerumque fero-humida, subterraneorumque scaturiginum ebullientibus aquis adeo referta sint, ut potissimum plantas pecori et pecudi summopere nocivas producant.

Series etiam Operati Conscriptionalis demonstrat in ipsis his summam sterilitatem involvente nominis Beszkéd et Krajna nomenclatione venientibus Comitatus hujus Disctrictibus locis, ubi prata modicum saltem meliora esse dignoscebantur, eadem ad classem 1-am relata et cum agris classis 1-ae parificata esse, – Consequenter conscriptores localia adjuncta exactum in respectum assumpsisse.

Denique infrascripti comite experientia in eo quoque contrariam sustinent opinionem fovere, quod exponatur in genere penes prata, in quibus sola natura fructum producit, damnum ne concipi quidem posse, nam experientia testatur mercedem falcationis, collectionis, convectionis et compositionis si non majoribus expensis, tanti certe venire, quanti aratura, seminatura, et occatio venit, quod quidem jam et in genere verum est; – quoad superiores vero Comitatus hujus Districtus accedit, onerosissimus ad prata alpestria accessus, qui tam gravis est, quod prae oculis eorum, qui planiori gaudent patria, impossibilis et impracticabilis fere videatur, ac quilibet certe stupere, necessitatemque cunctarum artium magistram compellare debeat, dum miserae hujus patriae incolas, foenum ex altissimis montium jugis singulari sane arte et modalitate devehere conspicit. – Porro incolae horum Districtuum, praeter sterilitatem glebae singularibus adhuc novercantis naturae impetitionibus colluctantur, ventus Septemtrionalis indesinente sicco et macero flatu in jugis montium quodammodo residens, gramen defalcatum quod pondere pingredinis, fundo parum adhaeret, per devia rapit, et ideo non raro observari potest, quod prata per contribuentes passim derelinquantur, mox vepretis referta, quod certe nunquam accideret, si prout tenoribus praeexpositae difficultatis innuitur, prata beneficio solum naturae fructum producerent, sed accidit ideo, quod antequam defalcatum gramen coacervare possent, idem dietim fere et disjicere et componere debeant, tantasque in collectionem unius currus foeni operas insummere cogantur, ut invicem prosperati lucri oleum et operam penderent.

Si itaque insumptus labor penes prata non minus ac penes agros instar pratarum expensarum calculari debuit, – prout in censu Regnicolaris Instructionis effective debuit, damnum ex hocce calculo resultans non factae cum agris classis 2-ae comparationis, in nonnullis etenim locis cum agris licet 1-ae classis ejusdem aut cujuscumque vicinae possessionis, parificata damnum producunt, verum status effectivi et praescripta operis normae est consectarium, et ideo ratio quidem specifice penes singulam talem possessionem assignata est, cur prata ad classem 2-am relata exstiterint, ductus tamen per Regnicolares Conscriptores in sensu instructionis, inviationis et Speciminis e juratis revelantium fassionibus calculus alterari hac in parte non potuit, exceptis illis possessionibus, penes quas expensas errore quopiam nimis exaggeratas fuisse e novioribus revelantium fassionibus compertum erat, quemadmodum id penes possessiones e[xempli] g[ratia] Trepetz et Keltse ac nonnullas alias observatum est, quoad tales etenim rectificatio calculi instituta, sed et secus penes singulam sub ictum reflexionis hujus recidentem possessionem speciales hac in parte observatione et dilucidationes partim provocatae, partim deductae sunt.

Ad Caput difficultatum C. punctum 13-um, desideratam scilicet intuitu exigui lucri e cultura vinearum deducti clarificationem.*

A nádori leirat általában kevésnek találta a szőlőművelés után feltüntetett hasznot, „cum… illud praeterea publice constaret, in gremio Comitatus hujus specialis qualitatis vina produci, pustum oriri debet dubium, an diametrialis procreatio et diametriale procreationis pretium praescripta modalitate, quippe melioris, deterioris et pessimae qualitatis vineis et vinis in calculum sumtis erutum, vel vero potius idealiter assumtum sit?” (L. id helyen a Generalia iratcsomóban.)

Vineae Comitatus hujus tantopere depraedictae ex obtutu praecipue lucri illius, quod contribuentibus nefors dant, singularibus obnoxiantur reflexionibus.

Praemisso in genere eo, quod memoria temporis illius, dum vigente adhuc et valente Polonia, bilanx commercii cum vinis submontanarum partium, secundante etiam minus arbitrario, nec tantopere gravi tricesimali systhemate in favorem Hungariae inclinaverant, dum repressaliorum systhema liberam vinorum horum in Russicas etiam ditiones evectionem non impediverat, dum Galli activum suum cum vinis commercium in tantum jam florem evehentes, passivam illam ac inertem quaestus speciem, quae nostrum semper notabat commercium vitando, diuturna omnem malum successum patienter ferente cura animati, nec obviis difficultatibus, nec sacrificiorum magnitudine territi gustum Septemtrionalis etiam Europae a Hungaricis vinis adhus non abstraxerant, sibique quodammodo tributariam adhuc non reddiderant, – dum confluxus nobilissimorum opibus non minus ac luxu conspicuorum Polonorum non solum lucro vinicolarum, sed et omnis generis splendore vindemias Hegyallyenses decoraverat, in suoque genere unicas effecerat,* – memoria inquam horum temporum et fragilitas humana, quae semet spe falli tam lubenter patitur, quondam cum possessorio vinearum Hegyallyensium nobilem conjungit ambitionem, adeo ut in hoc vicinisque Comitatibus quodammodo necessarii decoris instar habeatur, vineam in partibus submontanis possidere, hujus non tam lucri spe, quam praejudicii, cujus non exiguam partem deliciae vindemiales faciunt, nobilitate sustentati usu in consequentiam vineas optimae, melioris, et bonae qualitatis fere soli nobiles possident, contribuentiumque vineae, partes montium septemtrionales, planitiem item in pedibus promontoriorum sitam occupant, et in his certe specialis illius qualitatis vina, quae olim tantopere diligebantur et querebantur, non producuntur.

Vö. a 301. o. 27. jegyzetével.

Si jam regnotenus publica notorietate constat, culturam vinearum vinique commercium, in partibus Regni submontains tam sensibiliter intercidisse, ut ad restabiliendum hunc eximium, prout olim viguerat, industriae commerciique nationalis ramum SS. et 00. Regni diaetaliter congregati peculiarem plane Regnicolarem Deputationem cuncta localia adjuncta in facie loci disquisituram, cum anteactis et dispositis conbinaturam, objectumque hocce tam in linea productionis et confectionis vinorum, quam et promovendi cum iisdem commercii reflexe etiam ad articulos annorum 1723, 1729, et 1741. pertractaturam per articulum. 1825/7. exmittendam judicaverint,* suapte consequitur vinearum Hegyallyensium culturam relate ad ipsos nobiles et dominos terrestres, qui non per conductos mercenarios, sed opera urbariali vineas cultivant, in eo collocari pede, quod exceptis paucis iis, qui alienigenis proventibus dotati necessitate ad id, ut vina sua in finale partium submontanarum excidium, hic coacervatis Judaeis dilapident, non adiguntur, vinaque sua in valore et pretio per aetatem crescentia numerosis annis cellaris recludere possunt, caeteri omnes in ruinam potius, quam emolumentum rei domesticae vineas habeant, quas tamen non obstante continuo damno, spe futurorum erecti, cultivare necessitantur, nisi easdem intra breve tempus desolatas videre, taliterque capitalem etiam investitam suam perdere velint,* – et haec est unica illa ratio, quod non obstante continuo damno per frequentes illas fatalitates naturae et tempestatis, quas unum aliudve promontorium nullo fere anno effugere potest, adhuc sensibiliter adaucto, – vineae tamen cultiventur et penitus non deserantur, quamvis quidem jam nobilissimas sane vineas desolatas videre, non rarus tristis tamen sit eventus.

Az 1723: 118. tc. a kivál borok hamisítóira szabott büntetést; az 1729: 12. tc. megújította ezt és felhatalmazta a megyéket, hogy a borhamisítók ellen saját hatáskörükben is hozzanak rendszabályokat; az 1741: 29. tc. a borhamisítások miatt a görögöknek, örményeknek és zsidóknak megtiltotta a borkereskedést; az 1827: 31. tc. bizottságot küldött ki a tokaji bortermelés fellendítése módozatainak kidolgozására.

Kossuth bortermelési tapasztalataira és számításaira l. a 271. o. 25. jegyzetet.

Ex hisce et quae horum in spiritu per Comitatum toties jam remonstrata fuerant, rationum momentis intelligitur diametrale pretium procreationis, quoad vineas, magis elevate quam depresse per conscriptores assumptum esse.

Idem obtinet et quoad calculum diametralis procreationis. Primo enim indoles vinearum submontanarum nunquam quantitate, sed qualitate semper clara fuerat, magnaque quantitas procreationis qualitatis bonitatem ipso facto excludit, quo in casu quantitatis accrescentiam pretii et valoris depdessio tollit. Reflexionem etiam merentur vices tempestatis et fatalitates, quibus vineae prae cunctis aliis agriculturae ramis peculiariter sunt expositae, quasve in majori vel minori extensione et intensione vineae Hegyallyenses ne uno quidem anno penitus evitare potuerant. Denique quantitatem procreationis caeteroquin de indole glebae et vitium nimis exiquam, multum adhuc proxima aetate depressit quotidie intercidens culturae vinearum status; in ramo huic industriae nationalis congrua medela comitialiter ferenda maturetur, procul dubio extremae desolationi obnoxius.

Et certe, siquidem cultura vinearum multo majores requireret semptus, quam cultura terrarum, circumstantia ad punctum 11-um, quoad insumptas per contribuentes operas deducta, intuitu vinearum crescente adhuc proportione obtinet. – Etenim in partibus Submontanis, in quibus vix una aliave adest possessio, cujus incolae Dominatui urbariales robottas praestarent, contribuentes vineolas proprias cultivare propriis viribus sufficiunt, insumptumque laborem pro nihilo reputantes, exiguum vindemiae fructum instar puri lucri accipiunt et aestimant, et merito est etenim medium sustentandae vitae, – sed laboribus in sensu Regnicolaris Instructionis, non secus ac si per conductos mercenarios perficerentur, ad expensas reductis, merito dubitare licet, an vel exiguum in opere conscriptionali deductum lucrum in effectu subsistat, et non probabilius damnum proveniat.

Desiderata igitur clarificatione praesentibus humillime substrata, antequam ad sequens reflexionum punctum digrediatur Infrascripta Deputatio, in nexu remonstrationis per Comitatum factae* iterare necessitatur culturam vinearum submontanarum singularibus per Regnicolares Conscriptores in nullam attentionem sumptis expensis obnoxiari, – huc referuntur propaginum ablaqueatio (homlítás), humatio (földelés), aggerum muratorum multus sumptibus veniens structura, – et frequentior runcatio (gyomlálás) palorum, denique et vasorum coemptio numerosis sane expensis veniens, omnique anno instar notabilioris sumptus recurrens, instrumenta vindemialia, cadi, labra vinaria, torcular, mensa sceretoria,* sacci calcatorii, et milleni generis expensae vindemiales, quae, simulsumptae vinaceis et palmitibus siccis, ne in quiquagesima quidem parte recompensantur, quod in debitam reflexionem summi exorat infrascripta Comitatus Deputatio.

Vö. előbb, a 301. o. 27. jegyzetével.

A fogalmazványban: secretoria.

Ad difficultatum Caput C. punctum 14-um, quoad damnum in nonnullis Comitatus hujus Districtibus ex intertentione vaccarum erutum.*

A nádori bizottság feltűnőnek találta, hogy a megye összeírása a tehéntartást éppen azokban a helységekben tünteti fel veszteségesnek, amelyekben a mezőgazdálkodás is veszteségesként szerepelt. Felvetette a kérdést, miből élnek hát ezeknek a helységeknek a lakói? A hiba forrását abban látta, hogy a megyei összeírás csak öt hónapi fejési időt vesz fel nyolc hónapi helyett, túl alacsonyan állapítja meg a tejhozam átlagát, holott a két hónapig tartó istállózásból az ellenkező következnék stb. (L. id. helyen, a Generalia csomóban.)

Primo statim ea semet exhibet refelexio, quod damnum ex intertentione vaccarum in illis ferme solum possessionibus, ubi post culturam agrorum et pratorum damnum prodivit, deductum cernatur, reflexionem hanc ipsa quae pro motivo difficultatis addicitur circumstantia, sufficienter clarificat, scilicet terrenum illu, quod adeo sterile et omnis fere culturae incapax est, ut si operae in cultivationem insumptae ad expensas paratas reducantur, nullum ex agris et pratis in incolas lucrum redundet. Ipso facto tam quoad pascuum aestivale, quam et pabulationem hyemalem, tam tristem exhibere debeat faciem, ut incolae quemcumque oeconomiae ruralis ramum cultivent, aut cultivarent, cavam Arabiam serere videantur.

Quod vero stante hac noverca situatione, subsistentia incolarum, aut onerum publicorum supputatio concipi non possit, verum est, sed jam puncto 11-o, ubi de damno ex agrorum cultura promanante agebatur, observatum erat miseram harum partium plebem non e propria rurali oeconomia, verum potissimum e laboribus tempore foenilegii, messis et triturationis in non satis impopulatis Tybiscanis partibus perfici solitis subsistere. Suprema illa omnem mensuram superans egestas et lacrymanda miseria, quae incolas horum locorum vix adhuc e sordibus ferinae indolis eluctari siverat, per oculatum solummodo testem potest concipi, et nisi irrefroenabili illo stimulo naturali, qui cyconias et hyrundines ex aeterno vere florentibus partibus, longo itinere pro aliquod solum mensium mora in asperiorem quolibet anno reducit patriam, homines non minus ac animantia teneri assumeretur, mirum non foret, si aspera haecce montium juga per generalem emigrationem incolarum iis, quibus a natura destinata esse videntur, ursis cilicet habitanda reliquerentur. – Haec quoad miseram plebis hujus avenaceo, lagano et assis cyclaminibus victitantis, aut potius vegetantis, rudissimo gausapi vestit subsistentiam, – peculiares vero in specie, quoad objectum vaccarum remonstrari desideratae circumstantiae in sequentibus concentrantur:

1-o. Asperitatem clymatis, sterilitatem glebae, novercamque naturam, praesertim dum adhuc ars, hiatus naturae haud mitigaverat, in physicam etiam pecorum et pecudum praesertim domesticorum indolem et evolutionem, magnum exercere influxum experientia docet, – hinc sit, quod vaccae horum locorum vix bonam in partibus inferioribus unius anni vitulam magnitudine aequent.

2-o. Cum teste etiam operato conscriptionali vix aliquot vaccae in singula harum possessionum praexisterent, magnus his in partibus intercidit tauri, et hanc ob rem fetificationis defectus, unde etiam exiguum mulgibilitatis in quantitate lactis resultatum, vileque vituli caeteroquin ob tauri defectum nonnisi 4 aut 5 annorum, sub quibus vacca semel fetificat, diametrale pretium reperendum est.

3-o. Ob hasce circumstantias, in concursu etiam hyemis, qui in his partibus ab initio Octobris usque finem Aprilis communiter durare solet, pro tempore mulgibilitatis plus quam 5 menses assumi non potuerant, dietim vero 1 1/4 media lactis, magis elevate quam depresse est exposita, tum quod defectus et sterilitas pascui, in glabris et saxosis montibus habiti, vile sit lactis fomentum, tum quod species vaccarum supra memorata majorem lactis quantitatem fere justo excludat desiderio, accedit quod cum ob exiguum pecorum numerum ordinarios pastores pecus regulariter expulsores domumque repulsuros non servarent, saepe triduo quoque vaccae per juga montium diviae errent.

4-o. Pretium diametrale lactis altius assummi non potuit, nam lac in defectu emtorum vendi absolute nec potest.

5-o. Incolae ad it, ut majorem curam in vaccarum propagationem, nobilitationem et conservationem adhibeant, nec proclives sunt, cum potius oves alpestres et capras servare asveverint.

6-o. Septem mensium hybernalis pabulatio, cum hyems quotannis tanto fere duret tempore, reduci non potuit, verum observandum est quantitatem foeni, quod pro unius diei pabulatione requiritur, fere in medietate solummodo per coscriptores esse expositam, nec ullibi 6, ad summum 8 libras superare, altera namque medietas requisiti pabuli in virgultis, betulae albae magno labore collectis consistens, quamvis collectio et convectio earum non paucis veniret fatigiis, nec quidem in calculum assumpta est.

7-o. Vicinus Comitatus Sárosiensis in specie cum Districtu Sztaktsiniensi, a quo tamen per plures interjacentes Districtus separatur, parificatus, omni e respectu aliam subit considerationem, etenim:

a) In Comitatus Sárosiensis sterilissimis licet Districtibus, nobiles, et domini terrestres passim resident, et ideo exemplo horum non tantum agricultura et res pecuaria, verum et indoles ac cultura plebis vicinas Comitatus Zempliniensis partes septemtrionales, in quibus vix unus alterve dominorum terrestrium aestatis tempore commoratur, longe superat.

b) Haecce dominorum terrestrium in Comitatu Sárosiensi frequentia, sed vel maxime illa circumstantia, quod in gremio ejus Comitatus tres liberae regiaeque civitates* potissimum per classem consummentem inhabitatae existant, non tantum stimulum industriae plebis addit, sed et rem pecuariam ex obtutu facilitatis Jucri inde promanatis singulariter provehit, cum e contra partium Comitatus Zempliniensis septemtrionalium omni emporio destitutarum incolae nequidem e butyro, eominus lacte vel vitulo quidpiam in absoluto emptorum defectu percipere possunt, et quoad loca haecce celeberrimi patrii Scriptoris Mitterpacher opus de agricultura* vulgantis sententia omnino verificetur, qui bonam gallinam plus lucri dare asseverabat, quam vaccam (nisi ea specialis fuerit) in locis pascuo, pratis et emporio destituis. Et certe incolae partium harum vaccas pro ramo proventus ruralis oeconomiae non habent nec spe aut motivo lucri, verum potissimum motivo cujusdam in miserrimum prolium victum inducendae varietatis servant.

Eperjes, Bártfa és Kisszeben.

Mitterpacher József (1734–1814), a pesti egyetemen évtizedeken át egyebek mellett a mezőgazdaságban tanára volt. Itt említett munkája: Elementa rei rusticae in usum academiarum regni Hungariae conscripta, Budae 1779–94.

Hasce itaque circumstantias in genere omnes sub ictum reflexionis hujus recidentes, possessiones aequa sorte ferientes, pro ratione dudcti ex intertentione vaccarum in quibusdam locis damni assummi eo magis exorat infrascripta Deputatio, quod vicissim penes inferiores Comitatus hujus partes lucrum nimis exaggerato calculo deductum esse dissimilari nequeat.

SEQUUNTUR PARTICULARES SINGULAM POSSESSIONEM PRAETER

PRAEDEDUCTA GENERALIA IN SPECIE RESPICIENTES REFLEXIONES.

In deductis hisce specialibus reflexionibus attaci, qui in praesens opus irrepserant, seu alii, seu calculi errores in quantum instituta sollicita recalculatione pro realibus adinventi fuissent reparati latera, et cum his errores ad summas quoque extendantur, hae etiam correctae, et in quantum in pluribus locis ipsae etiam summae tenutorum haud subsisterent, hae vero in immediato, cum universo etiam diametrali calculo nexu constituerentur, idmodi etiam calculus habita quoque generalium eatenus positarum reflexionum ratione rectificatus et adjustatus, ac tenutorum summis acommodatus est, totiusque taliter institutae rectificationis resultatum, quoad singulam possessionem in specie humillime exhibetur.*

Vö. a 285. o. 8. jegyzetében említett anyaggal.

QUOD DENIQUE RESULTATUM COMBINATIONIS CUM ANNI 1826. POPULARI, ANNI VERO 1827/28. DICALI CONSCRIPTIONIBUS, ITEM CUM ANTIQUIS TABELLIS URBARIALIBUS ADTINET.*

A nádori bizottság egybevetette az adózó személyek számát az 1826-i megyei összeírás adataival. Megállapította, hogy a nem nemeseket számbavevő 1826-i összeírás Zemplén megyében összesen 217 109 személyt mutatott ki; levonta belőle a nemesek szolgáit, a kiskorúakat, a 60 évnél idősebbeket s megállapította, hogy az így fennmaradó 89 172 adó alá eső személy helyett Zemplén megye összeírása csupán 45 803 személyt mutat ki, 43 369 személlyel kevesebbet tehát, mint amennyinek lenni kellene. A jobbágyföldek nagyságára vonatkozólag pedig a nádori bizottság hatalmas táblázatban mutatta ki, hogy az úrbérrendezéskor eszközölt összeíráshoz képest az új összeírás 267 helységben összesen 18 032 mérő szántóval és 5252 kaszáló réttel mutat ki kevesebb jobbágykézen levő úrbéres földet. (L. id. helyen, a Generalia csomóban.)

1-o. Quoad Conscriptionem Popularem:

Ipse jam modus parificationis, arbitrariaque nunnullarum positionum praesumptio demonstrat, Regnicolarem Conscriptionem cum populari comparari et parificari nullatentus posse. Quaelibet enim differentibus superstruitur principiis, differt scopo, intentione, rubricis et peragendi methodo, quamvis igitur ipsam combinationem arbitrariam solumodo esse, nec firmum producere posse resultatum innuatur, – quamvis etiam admittatur, quod contribuentes, qui annos aetatis exacta illa punctualitate quae apud statum cultiorem abtinet, numerare non assolent, passim 18 annis uno alterove anno majores, aut 60 annis minores, e conscriptione exmittere potuerint, quamvis etiam milites absque onere alterum statuendi, finaliter dimissi, personae item ob corporis aut animi defectum ad quaerenda vitae sustentande media inhabiles, aliae denique personae a Conscriptione Regnicolari immunes, sed conscriptioni populari obnoxii, porro interventu grassantium ab anno 1826 morborum multum adaucta mortalitas, certam expositae differentiae partem tollere possint, ac denique prout illa inter utramque conscriptionem intercedens peculiaris differentia, quod scilicet opularem conscriptionem intercedens peculiaris differentia, quod scilicet popularem conscriptionem omnes praesentes, licet vel absentes personae, ad conscriptioni obnoxias familias pertinentes ingressae sint, cum e contra Regnicolari Conscriptioni juxta disertos instructionis tenore silli solum, quos conscriptio in loco deprehendit, inferri potuerint,* magnam subire debeat considerationem, ita diffiteri nequit facile etiam accidere potuisse, quod revelantes, qui cum idea conscriptionis, ingenitum a militandi obligatione timorem separare nesciunt, passim sub specie 18 annos nondum adaequantis aetatis filios, filias vero ideo, quod respectu harum anni lubenter haud numerentur, – a conscriptione subducere potuerint, finaliter recognosci debet hocce operati conscriptionalis membrum tale non esse, de quo Comitatus respondere valeret, prout etenim de infallibilitate popularis conscriptionis, caeteroquin nec praevio juramento, nec tanta fide ac exactitudine, quam quae in Regnicolari Conscriptione observata est, peractae, evictionem Comitatus in se assumere non potest, ita Regnicolarem Conscriptionem per intraneos non minus hoc fine delectos, quam et extraneos altioribus ordinibus huc dispositos conscriptores juramento fidei abstrictos, e fidedignis adjuratorum revelantium fassionibus peractam arbitriae alterare, aut novam, quae caeteroquin non exigitur, conscriptionem peragere muneris sui esse eo minus potest reputare, – quod si popularis conscriptio eam quoad impopulationem exhibere deberet, infallibilem mensuram, a qua fidedignitas Regnicolaris Conscriptionis metienda foret, tunc Regnicolarem Conscriptionem peregisse et supervacaneum, et inutile omnino censeri debeat.

Ez nincs ilyen világosan benne az összeírási utasítás 8. §-ában, amely részletezi az összeírandó személyeket és felsorolja azokat a kategóriákat is, amelyeket nem kell az összeírásba felvenni. Lényegét tekintve azonban ilyen értelmű az utasítás. (L. az 1825/27-i országgyűlés Írásai-ban, 783. kk.)

2-o. Quod Combinationem Regnicolaris Conscriptionis cum antiquis tabellis urbarialibus concernit.

Primum et ante omnia in genere observandum, quod ex hocce combinatorio instrumento relate ad totum Comitatum nulla aggravans necti possit consequentia, praelaudatum enim combinatorium instrumentum* statum effectivum Comitatus hujus quoad tenuta urbarialis unilaterali saltem sub obtutu exhibet. Multae tales occurrunt possessiones, in quibus in agris e[xempli] g[ratia] minus quidem, verum vicissim in pratis plus est expositum in Regnicolari Conscriptione, quam Urbario, sed in instrumento combinatorio, omni in favorem Comitatus, aut difficultatis resolutionem deserviente circumstantia simpliciter praetermissa, unilateralis saltim defectus, omneque id, quod in aggravium cedere potest, exponitur, totum vero et omne id, quod ex allodialibus et remanentionalibus terris aut exstirpaturis, post introductum Urbarium in tenuta colonicalia efformatum, conscriptionique cum notabili Comitatus et jurium nobilitarium praejudicio insertum est, pariter simpliciter praetermittitur, quae certe tam praegnantes sunt circumstantiae, quod infrascripta Deputatio, quae singulae possessionis conscriptionem cum Urbario sollicite combinaverat, magna probabilitate asseverare audeat, tenuta illa colonicalia, quae per Regnicolares Conscriptores praenotata sunt, cum constitutivis sessionum desertarum, antiquam Urbarialem quantitatem, relate ad totum Comitatum non solum adaequare, sed certe superare etiam.

Ti. a nádor által leküldött, fentebb említett összehasonlító táblázat.

Caeterum minores illas differentias, quae inter Egnicolarem Conscriptionem et urbariales tabellas intercedunt, illud etiam magna ex parte tollit, quod in sensu Comitialis Instructionis §. 13. non extensio terrae, sed seminatura in calculum assumpta fuerit,* quae pro diversitate loci et consvetudinis jam spissius, jam rarius perficitur.

L. erre előbb a 286. o. b) pontját.

Passim etiam ea semet evolvit circumstantia, quod in partibus praesertim Comitatus hujus superioribus domini terrestres numerum colonorum aucturi plagas sylvosas et vepretosas, instar constitutivi exassignaverint per colonos extirpandas, hae, interim plagae sive ob egestatem, sive socordiam colonorum, sive ob sterilitatem glebae exstirpatae atque in realem et effectivum Contribuentium usum conversae nunquam fuerint, coloni interim hi, qui caeteroquin ob defectum pecorum majoremque ab operas jugales requirentibus dominorum suorum aliis possessionis distantiam, magis manuales quam jugales operas praestare consveverant, quaerulati nunquam sint, nec raro accidit, quod terras emaceratas, vel imbium impetu excavatas relinquant, plagulasque sylvosas aut dumetosas incensis arboribus et dumetis tantillum pingve factas, potissimum absque scitu dominali exstirpent, paucis solum anni usuandas, et siquidem ob defectum virium pecorum, fimi et glebae sterilitatem caeteroquin excolendis cunctis sessionalibus terris haud sufficerent, occasione Regnicolaris Conscriptionis illas tantum potuerint sub fide juramenti revelare terras, quarum culturam stabili continuoque usu exercere posent, ni ob defectum cumprimis pecorum et steriliatem glebae, ut jam supra ad Caput difficultatum A. punctum 3-um observatum erat, harum etiam saepe 2/3-as aut 4/5-as etiam pro arvo relinquere necessitarentur.

Denique e combinatione praeliminaris Urbarialis Conscriptionis anno 1772. peractae cum Urbarialibus Tabellis anni 1773. et subsequorum, item cum executionalibus Urbarialibus id etiam observatum est, quod non solum in complurimis Comitatus hujus locis executionales urbariales cum tabella urbariali haud cohaereant, verum insuper in praeliminari illa anni 1772. conscriptione, qua mediante tenuta per colonos effective usuata conscripta fuerant, saepe vix media pars quantitalis in tabella urbariali expositae praenotata esse cernatur, quod praesertim si ad executionalium punctum ultimum reflectatur, – in quo potissimum observari potest, dimensione terreni ante introductum Urbarium haud peracta, dominos terrestres ad id, ut constitutiva in tabellis urbarialibus praenotata ocyus emetiri et exassignari faciant, monitos esse, sufficienti est argumento in tabellis urbarialibus totum et omne id quidem expositum fuisse, quod domini terrestres exassignandum fore affirmaverant, sed vicissitudinibus subsequorum annorum exassignationem hacce in realem effectum haud abivisse praesumi possit.*

Vö. mindezt a megyei bizottság számára kiadott utasításnak erre a kérdésére vonatkozó részeivel, 285. kk.

Caeterum haec instar principiorum pro generali quodammodo et praeliminari dilucidatione deservientium solummodo memorantur, nam cum praeter haec speciales adhuc penes singulam possessionem sub ictum combinationis hujus recidentem reflexiones occurrant, intuitu differentiarum in instrumento combinatorio expositarum, omnes sive ex accuratiori combinio, sive e rubricarum parificationibus et calculi rectificationibus, sive denique e novioribus incolarum in facie loci exceptis fassionibus erutae dilucidationes in specialibus illis, quoad singulam possessionem distinctim deductis observationibus humillime exhibentur, qua in parte etiam quoad maximum non secus ac minimum defectum adeaquatas clarificationes praestitas, desiderioque Excelsae Regnicolaris Subdeputationis satisfactum esse confidimus.

3-o. Denique quod differentias e combinatione Regnicolaris Conscriptionis cum dicationali tabella anni 1827/8. expositas concernit.

Intuitu harum quidem etiam differentiarum penes singulam respectivam possessionem in specie responsum est, in genere tamen humillime observatur:

Quod siquidem conscriptio dicalis scopo, fine et intentione sua a Regnicolari Conscriptione nimiopere differret, nec tanta fide ac exactitudine, quam haec posterior peragi consveverit. Ambae hae conscriptiones invicem combinari, aliquodque ex hacce combinatione resultatum derivari absolute nequit, eadem certe mens debuerat esse ipsorum quoque SS et OO diaetaliter congregatorum, secus namque si tabella dicalis tale deberet exhibere veritatis criterium, a quo Conscriptionem Regnicolarem differre integrum haud foret, scopus et finis tot sumptuum et fatigiorum impendio peractae Regnicolaris Conscriptionis concipi difficulter sane valeret, rectificatioque portarum ex summariis dicalium et popularium conscriptionum institui potuisset, sed harum recte inapposita, insufficiens et inadaequata indoles erat, quae probam non tam suppeditare, quam exigere videbatur, et hoc recte scopo portalis conscriptio decreta fuerat.

Caeterum si ad id reflectatur, quod contribuentes sive motivo uniformioris individualis repartitionis, sive invidiae, livori, secundisque finibus cedendo, communiter totum et omne id, quod e beneplacito etiam dominali ultra sessionale constitutivum tenent, conscriptioni dicali indictare, ac per indictationem hanc quandam similibus exstirpatiis, remanentialibus et aliis similibus tenutis, contra arbitrium dominorum terrestrium firmitatem conciliare velle, passim conspiciantur, si porro ad modum et normam peragendae dicalis conscriptionis reflectatur, quod scilicet rubrica agrorum et pratorum, ceu fundus immobilis, de anno in annum absque ulteriore investigatione transcribi potius, quam conscribi, totumque dicationis negotium caeteroquin erroribus etiam calami et calculi facile obnoxium, potissimum absque influxu dominorum terrestrium perfici consveverit, si denique proximorum annorum noverca indoles, scilicet saepe recurrens inedia, elevationem quanti contributionalis subsecuta pecorum dilapidatio et titulo restantiarum contributionalium altiori loco totius adursarum factae executiones, lues etiam pecorum, per nimiam salis pretii elevationem,* multum exasperata, hujusque pecorum defectus in consequentiam passim observata terrarum derelictio, has item et alias similes asperas circumstantias quotannis fere majori numero sequens incolarum emigratio, qui ob aquarum exundationes, imbriumque excavationes saepe inusuabiles terras linquendo sessiones deserunt, vitaeque sustentandae media per manuales operas in felicioribus Regni partibus facilius quaerunt, in beditam sumantur reflexionem, – addito cumprimis eo, quod omnes hae taliter destructae, derelictae aut exstirpatitiae subseque per dominatum receptae terrae conscriptionem dicalem non solum ingressae sunt, verum ne onus unius possessionis in alteram derivari contingat, longa annorum serie citra omnem ulteriorem ac noviorem investigationem in tabellis dicalibus permanserint, quod denique instrumentum combinatorium reflexe etiam ad dicalem conscriptionem, pari quam quae intuitu urbarialum tabellarum exposita fuerat, unilateralitatis naevo labores, positas hac in parte difficultates sufficienter solutas esse existimat infrascripta Comitatus Deputatio.*

A megyék országgyűlési utasításaiban és felirataiban állandóan szerepelt az a panasz, hogy a szinte évente megismétlődő marhavészt a só árának felemelése okozta, mert a parasztok állataik részére nem tudnak marhasót vásárolni.

Kossuth sk. fogalmazványa itt befejeződik, alatta keltezés: Signatum S. A. Ujhelyini, die 23-a Martii 1831. Kossuth tehát a jelentés túlnyomó részét már a felküldés előtt egy évvel, még a parasztfelkelés előtt elkészítette.

Quae in nexu positarum difficultatum et reflexionum taliter de puncto in punctum elaboratae dilucidationes dum Excelsae Regnicolari Subdeputationi, et per eam Suae Serenitatis Caesareo Regiae Domini Regni Palatini benigno obtutui humillime substernuntur, intermittere nequit infrascripta Comitatus Deputatio, quominus diffavorabilem et plus quam credere par est gravem Comitatus hujus geographicam situationem huicque superstructa, contribuentem Comitatus hujus plebem singulariter prementia onera paucis memoret.

Scilicet si vel eo reflectatur, quod Comitatum huncce, qua in longum patet, non obstante latitudinis improportionata angustia, praeter Tybiscum et Bodrogum, innumerosque minores amnes ac montibus cito et praecipiti gressu deciduos rivos vehementia intumescentium undarum notabiles 5 fluvii praeterfluant, iique tantam saepe cum directa omnis commeatus praeclusione stragem, quovis fere anno eder consveverit, ut innumerorum omni qua par est arte licet obvallatorum fluctibus tamen resistendo, saepe imparium pontium et aggerum structura, fossarum ac canalium horrendo operarum manualium et expensarum dispentio ductorum paucis saepe diebus per totum alveum insabulatorum repurgatio, impeditique aut penitus praeclusi commeatus restitutio, immani vix supportabili constent extremarum plebis contribuentis virium adstrictione, – si reflectatur, quod Comitatus hicce praeter numerosas illas, quae in defectu intranei emporii, necessarium cum vicinis felicioris conditionis jurisdictionibus commeatus nexum facilitaturae forent, laterales item salinares et ransennales vias ad unicum saltium fundamentalem versus Poloniam ductum 24 milliarium longitudinis viam, saepe in extremo plurimum saltim miliarium distantia aequifibrium materialium defectu struere et conservare debeat, si expendantur quantis in nexu horum et quam insupportabilibus fere oneribus plebs contribuens Comitatus hujus praeter et ultra grave tributum colluctetur, diffiteri nequit, quod penes idem contributionis quantum, quod e[xempli] g[ratia] alterius felicioris situs jurisdictionis colonus nec graviter quidem fert, colonus Comitatus hujus ad incitas fere redigatur.

Quas peculiares contribuentem plebem Comitatus hujus prementes maleficas circumstantias occasione elaborationis projecti rectificationis portarum in condignum notabiliter diminuendi portarum numeri motivum summi humillime exorat infrascripta Comitatus Deputatio.

Signatum Sátoraljaújhelyini, 1832 die 21-o Martii.

Franciscus Fáy de eadem,
Inclyti Comitatus Zempliniensis Tabulae
Judiciariae Assessor et exmissae Deputationis Praeses

Josephus Kolosy de Cselej, ejusdem
Comitatus exmissus Assessor

Lazarus Nagy de Toltsva,
ejusdem Inclyti Comitatus exmissus
Tabulae Judiciariae Assessor

Thomas Balásházy de eadem,
ejusdem Inclyti Comitatus exmissus Assessor

Dionysius Reviczky de Revisnye,
ejusdem Inclyti Comitatus Zempliniensis Tabulae
Judiciariae Assessor

Ludovicus Kossuth de eadem et
Udvard, ejusdem Inclyti Comitatus
Tabulae Judiciariae Assessor et exmissae
Deputationis Actuarius*

A saját kezű aláírások csak a tisztázaton vannak meg.

Kossuth sk. ered. fogalm. OL, Kossuth Gyűjtemény II. D. Ered. tiszt. OL, Nádori lt., Conscr. Regn. Zemplén m. Generalia.

A fogalmazványon az öreg Kossuth kézírásával: „Kidolgozta Kossuth Lajos, mint a megyei küldöttség tollvivő tagja.” Kívül rajta ugyanazzal a kézírással: „Portalis összeíráshoz Zemplén megyét illető 1832. Nincs történelmi érdek nélkül.”

A tisztázat mellett a megye kísérőirata a nádorhoz az 1832. márc. 23-i közgyűlésből. A tisztázaton kívül Kossuth kezével: „Prothocollum Dilucidatonum Generalium circa Operata Regnicolaris Conscriptionis in gremio Comitatus Zempliniensis peractae, per exmissam Deputationem elaboratarum, pro Serenissimo Domino Regni Palatino.”

Arcanum Újságok

Kíváncsi, mit írtak az újságok erről a temáról az elmúlt 250 évben?

Megnézem