No 2. Hadiszabályzat (Artikelbrief) a magyar lovas és gyalogos katonaság részére. Felső-Magyarország, feltételezhetően 1566-ban.
184No 2.
Hadiszabályzat (Artikelbrief) a magyar lovas és gyalogos katonaság részére. Felső-Magyarország, feltételezhetően 1566-ban.
Hadiszabályzat (Artikelbrief) a magyar lovas és gyalogos katonaság részére. Felső-Magyarország, feltételezhetően 1566-ban.
ÖStA KA AFA 1577/13/2. fol. 21–25. (Egykorú másolat) Korabeli horvát fordításával együtt kiadta: Lopašić, 1884. 65–71.: No XXXVII. és XXXVIII.21
21 A szabályzatnak egy 1577-ben keletkezett másodpéldánya az Esterházy család levéltárában, a bécsi nagy haditanácskozás (Hauptgrenzberatung) másik letisztázott jegyzőkönyvében maradt fenn (MOL P 108 Rep. 77. Fasc. N. fol. 51–55.). Emellett a nürnbergi Német Nemzeti Múzeum Levéltárában is őriznek egy kötetet, a bécsi Osztrák Nemzeti Könyvtár Kézirattárában pedig három közel egykorú másolati kódexet, melyekbe szintén bemá-solták a magyar gyalogos és lovas katonaság hadiszabályzatának latin nyelvű szövegét. A GNM Nürnberg WF Österreich ZR 7670. fol. 170–174. és ÖNB Cod. 8678. fol. 15–18., Cod. 12 660. fol. 18–23. és Cod. 8345. fol. 21–27.
Der Hussarn vnd Trabanten
Articl vnnd Kriegsordnung etc.
Articl vnnd Kriegsordnung etc.
[1.] Capitaneus teneatur habere centum bonos equites huzzarones, et quantum fieri potest, omnes vel pro maiori parte nobiles et cum bonis equis instructos. Debent item habere thoracem vel loricas et galeam,22 clypeum, hastam, frameam, ensem et clavam sive securim.
22 galem-ből javítva.
[2.] Qui bombardam manualem simul etiem gestare voluerit, eidem licebit uti.
[3.] Item omnes nobiles quicunque habent quinque vel sex, vel plures equos, debent habere equum superfluum, qui ducatur ad manum.
[4.] Item omnes agazones et pueri debent habere bonos equos et iusti valoris, et sufficientes ad portanda arma.
[5.] Item qui habet sex equos in solutione, inter eos debet numerari unus puer armiger, sed infra hunc numerum nemo potest habere puerum, cui fiat solutio. Qui eti-am plures equos habuerit, tum ei ultra non solvetur, nisi ad unum puerum.
[6.] Servi autem et agazones omnes debent esse viri iustae aetatis ad pugnandum apti et non adolescentes et pueri.
[7.] Item agazones omnes debent esse armati ad minimum loricis, in reliquo vero omnes clypeis, hastis et galeis cum frameis debent esse instructi.
[8.] Quando fit lustratio, omnes nobiles suis armis induti transeant. Qui armigerum habent, is clypeum et hastam cum galea portet.
[9.] Item qui non fuerint sufficienter equis, armis et bonis agazonibus instructi, iis commissarius deleat defectum.
[10.] Ad quemlibet bonum equitem et lustratum solventur in mensem (triginta dies pro mense computandos) quatuor floreni Rhenenses.
[11.] Capitaneo vero de quolibet equite solvetur dimidius florenus Hungaricus pro pecunia mensali.
[12.] Item ad hos centum equites intertenebitur unus vexillifer ac tubicen unus cum duplo stipendio.
[13.] Item si quis aegrotaverit, illius equus cum armis debet ad lustrationem duci et ad illum, sicuti sanus esset, solutio fieri.
185[14.] Defectum equorum et agazonum sive ante hostes, sive ex morbo, vel alio casu contingat, ad proximum mensem semper teneantur restaurare nobiles et alii milites, et de hoc testari debet capitaneus.
[15.] Item omnes, qui capiuntur ab hostibus in honestis dimicationibus, et quae secundum ordinem belli ac23 ex mandato capitaneorum contingit, illis debent stipendia ad suas personas in castris currere, sicuti si praesentes essent.
23 A kötőszó utólag betoldva.
[16.] Si autem non sit campestris expeditio, tunc ille, qui sic honeste capitur, per tres menses proxime sequentes curret stipendium et non ultra.
[17.] Item omnes nobiles et alii equites tenebuntur nullos alienos et mutuo accep-tos, vel equos, vel servos, vel etiam arma pro suis in lustratione exhibere sub fide et ho-nore suo.
[18.] Item quoties contra hostes vel ad vigilias, vel aliorsum procedendum et exeundum erit, tunc omnes suis equis et armis et agazonibus instructi esse debent, sicut in lustratione comparuerunt. Nec quisque in motione castrorum et itinere arma sua cur-ribus debet imponere.
[20.] Quilibet debet sub vexillo suo manere et locum et ordinem suum in acie vel agmine non deserere sub fide et honore suo.
[21.] Quilibet etiam sub fide et honore suo tenetur tam diu in castris et ante hostes manere, donec exercitus remanserit, et si quis ex castris sine licentia discesserit, ille, si comprehendetur, capite plectatur, vel etiam in absentem sententia feratur.
[22.] Nemo ad pugnandum vel praedandum e castris exeat sine licentia et mandato capitanei.
[23.] Qui ad vigilias deputatus non comparuerit, vel inde auffugerit, vel ante tem-pus abierit, vel equo descendens obdormiverit, vel alioquin vigilias non debite servave-rit, is ex sententia judicii militaris poena capitali consueta puniatur.
[24.] Nemo in vigiliis et cum in ordine statur et itur, item post excubias eductas cum altero digladietur.
[25.] Item omnes studeant concorditer et amice cum aliis nationibus vivere et quae-relas suas ad capitaneum deferant, non ipsi vindicent.
[26.] Nemo etiam contra alias nationes concursum et seditionem suscitet sub poena capitis.
[27.] Nemo, quam diu expeditio duraverit, contra alium veteres quaerelas et iniu-rias vindicet.
[28.] Nemo cum hostibus comunicationem et collucutionem habeat sine permis-sione capitanei supremi.
[29.] Si quis de consiliis et conatibus hostium vel de proditione aliqua contra prin-cipem et exercitum aliquid cognoverit, et id non detexerit, instar proditionis habeat.
[30.] Qui ad hostes transfugerit, interceptus vel absens ex judicii bellici sententia condemnetur.
[31.] Contra subditos et pauperes colonos nemo violentiam vel depraedationem exercere debet sub gravi poena.
[32.] Omnes respectum et obedientiam gerere debent erga supremum belli capita-neum, et maxime etiam erga illum, qui particulariter Hungaris praeficietur et similiter etiam erga suos capitaneos.
[33.] Nemo alteri captivum vel spolium suum violenter adimat.
186[34.] Omnes iustitiae militaris et communis legibus, exercitiis24 obedienter subsint, et personas ac officiales iustitiae nulla iniuria et violentia afficiant sub poena capitis.
24 az ii egy u betűből átírva.
[35.] Qui commeatum vel victualia caeteris advehunt sub poena capitis non vio-lentur.
[36.] Omnes agazones et servitores apud dominos suos permanere et servire tene-buntur, quam diu castra duraverint, et hostis fuerit prae manibus, et quicunque ex cast-ris a domino suo auffugerit, suspendio plectatur, ubicunque locorum reperiatur.
[37.] Nemo alterius servum et agazonem ad se recipiat et retineat sine bona licentia et voluntate domini sui.
[38.] Omnes Caesareae et Regiae Maiestati fideliter, obedienter et prompte inser-viant, ac supra dictos articulos observent, sicut nobiles ac militares viros decet. Ad quod quilibet capitaneus principi sub honore et fide sua obligari debet, et a militibus quoque similem obligationem fidei et honoris sub juramento accipiat. Ab illis vero, qui ab hos-tibus veniunt vel alioqui suspecti, et ab illis maxime, qui ignobiles sunt, debent capita-nei juramentum peculiariter accipere.
Der Hungrischen Trabanten
Articl vnd Kriegs Ordnung etc.
Articl vnd Kriegs Ordnung etc.
[1.] Primum singulis centum peditibus capitaneis [sic!] praefieri debet nobilis vel alioqui probatae fidei et militiae vir. Is juramentum quoque particulare praestare debet Suae Maiestati de sua fide, et quod ordinem militiae inter suos milites stricte et severiter observare velit.
[2.] Ad centum pedites debent esse decuriones novem viri militares et probati, et quibus aliqua pignora sint in ditione Suae Maiestatis.
[3.] Milites etiam congregari, quantum fieri potest, a capitaneo et decurionibus ta-les debent, qui domicilia habeant et versati sint in militia, non vagabundi et rustici.
[4.] Capitanei stipendium erit octo floreni Hungaricales et pro puero duo floreni.
[5.] Decurionis stipendium tres floreni Hungaricales.
[6.] Reliquorum peditum duo floreni Hungaricales.
[7.] Vexilliferi tres floreni Hungaricales et tympanistae totidem.
[8.] Jurabunt milites omnes, quando congregantur et particulariter quilibet, quando ad stipendia venerint, quod velint fideliter servire suae Maiestati in omnibus necessita-tibus et periculis, et capitaneis suis esse obedientes et ad omnes functiones et opera mili-taria esse parati omni tempore et loco, sicuti viros militares decet.
[9.] Item si post expletum mensem aliquot diebus vel una hebdomada solutio tarda-verit, et interim illis aliquid mutuo datum fuerit, quod patienter expectabunt, et non abi-bunt sine licentia capitanei.
[10.] Quod vigilias in dicto tempore diligenter obibunt et non deserent, nec illi digladiabuntur inter se sub poena capitis, et in tempore necessitatis laborare in muni-cionibus et aliis aedificiis, debent esse obstricti.
[11.] Quod omnia furta, latrocinia, depraedaciones iniurias tam in castris, quam in hospitiis et viis publicis caveant et quod mercatores, qui victualia adducunt, non violent sub poena capitis.
187[12.] Quod cum aliis nationibus pacifice vivant, concursum et sedicionem contra illos non excitent, sed quaerelas suas ad capitaneos suos deferant sub poena capitis.
[13.] Quod cum hostibus nec clam, nec palam ullam tractationem aut comunicatio-nem habeant sub poena capitis.
[14.] Quod proditiones et alias molitiones contra Suam Maiestatem et exercitum, si intellexerint, capitaneis supremis id manifestabunt aut instar proditorum punientur.
[15.] Quod nemo eorum exibit extra castra, neque contra hostes, nec ad praedam sine scitu et mandato capitaneorum.
[16.] Quicunque auffugerit ex castris sine licentia capitaneorum, capite plectatur.
[17.] Qui fugam ex acie ante hostes fecerit vel stationem suam dereliquerit, capite plectatur.
[18.] Post vigilias constitutas nemo bombardam in castris eiaculare vel alioqui rumorem et tumultum facere audeat.
[19.] Qui in excubiis obdormiverit vel thesseram oblitus fuerit ex sententia judicii militaris puniatur.
[20.] Nemo alteri sua spolia aufferat, qui id fecerit, coram judicio militari plec-tatur.
[21.] Quoties exercitus iter fecerit, omnes apud vexilla sua manere teneantur, ne-que absque licentia capitanei illinc discedere audeant. Nemo cum altero in castris digla-diari audeat. Qui id fecerit ante judicium constituatur et puniatur.
